سولێمان تاشان
ڕێژیمی ئیسلامیی ئێران به پاساوی پڕكردنه‌وه‌ی كورتهێنانی بودجه و بە بیانووی په‌ره‌پێدانی كه‌رتی تایبه‌ت ده‌ستی به جێبه‌جێكردنی پڕۆژه‌یه‌كی بەناو یاسایی كردووه كه لە ڕاستیدا فێڵێکە بۆ بەلاڕێدابردنی ڕای گشتی و به‌هۆیه‌وه به‌شێكی زۆر له سامانی نیشتمانیی و ده‌وڵه‌ت هه‌رزانفرۆش ده‌كات و لە گیرفانی دەوڵەتەوە بۆ گیرفانی چەند کەس و دامەزراوەیەکی سەر بە عەلی خامنەیی دەگوازێتەوە.
پڕۆژه‌كه له‌ژێر ناوی ''مولدسازی دارایی های دولت''ە و ئامانج لێی فرۆشتنی سه‌رجه‌م ئه‌و موڵك و زه‌وی و کارخانە و دامەزراوانەیە كه وه‌زاره‌ت و بانكه جیاوازه‌كانی ده‌وڵه‌ت خاوه‌ندارێتی ده‌كه‌ن و به موڵكی گشتی و نیشتمانیی هه‌ژمار ده‌كرێن. ئه‌و دامه‌زراوانه له ڕوانگه‌ی ڕێژیمی ئیسلامیی هیچ قازانجێكیان نییه و هەندێکیان خەرجییەکانیان لە قازانجیان زیاترە و بۆیه وا به پێویست زانراوه له قۆناغی یه‌كه‌مدا، سه‌رجه‌میان له لایه‌ن ده‌سته‌یه‌كی حه‌وت كه‌سی بەدواداچوون و پشکنینیان بۆ بکرێت و هه‌ر ئه‌و لیژنه‌یه هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ موڵكه‌كان بكه‌ن و به‌و ڕێكارەی خۆیان ده‌ستنیشانی ده‌كه‌ن، بیانفرۆشن و پاره و داهاته‌كه‌ی بۆ پڕكردنه‌وه‌ی كورتهێنانی بودجه، به‌كار بێنن و به‌شێكیشی بۆ پڕۆژه نیوه‌چڵه‌كان له وه‌زاره‌ته‌كان ته‌رخان بكه‌ن.
پێشنیاری دامه‌زراندنی ده‌سته‌یه‌ك بۆ فرۆشتنی موڵك و ماڵی ده‌وڵه‌ت له ساڵی ١٣٩٩ له لایه‌ن عه‌لی خامنه‌یی درایه ئه‌نجوومه‌نی باڵای هه‌ماهه‌نگیی ئابووریی سه‌رانی سێ ده‌سه‌ڵات و دواجار گه‌ڵاله‌نامه‌ی داڕێژراوی ئه‌و ئه‌نجوومه‌نه له هه‌مان ساڵ و له كۆتاییه‌كانی كابینه‌ی حه‌سه‌ن ڕووحانی، له چوارچێوه‌ی كارگرووپدا په‌سند كرا، به‌ڵام له مانگی خه‌زه‌ڵوه‌ری ئه‌مساڵ، به ده‌سه‌ڵاتێكی بێ‌سنوور، به ده‌سته‌یه‌كی حەوت کەسی سپێردرا. جگه له یاریده‌ده‌ری سه‌رۆك كۆمار، چوار وه‌زیر و سه‌رۆك ڕێكخراوێك و نوێنەری هەر یەک لە په‌رله‌مان و ده‌زگای داد، به‌شدارن.
پارێزبەندیی یاسایی
حه‌وت كه‌سەکە پارێزبه‌ندیی یاساییان له‌لایه‌ن عه‌لی خامنه‌یی پێ دراوه و ١٠٠% سه‌ربه‌ست كراون له‌وه‌ی له وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كاندا به دوای ئه‌و موڵك و شوێنانه بگه‌ڕێن، بیاندۆزنه‌وه و له چوارچێوه‌ی ڕێكارێك كه هه‌ر خۆیان ده‌زانن چۆنه و هیچ شه‌فافیه‌تێكی تێدا نییه، بیانفرۆشن.
فرۆشتنی موڵک و ماڵی دەوڵەت لە کابینەکانی تریشدا هەبووە بەڵام ئەم جارە جیاوازییەکەی ئەوەیە دەرگای دزیی و تاڵان زۆر ئاوەڵاتر کردووە و هیچ کەسێک و دامەزراوەیەک ناتوانێت، لێپێچینەوە بکات. عەلی خامنەیی و حەوت کەسەکە، دەسەڵاتی ڕەهای فرۆشتنی موڵک و ماڵی دەوڵەتیان پێدراوە. لە کابینەکانی پێشوو ژمارەیەکی زۆر کارخانە و دامەزراوە فرۆشران و گەندەڵییەکی زۆر کرا و کەسانێک بە دادگا سپێردران و تەنانەت حوکم دران، ژمارەیەکی زۆری کرێکار کە لە کەرتی گشتییەوە بۆ کەرتی تایبەتی گواسترانەوە زەرەرمەند بوو. عەلی خامنەیی ئەم جارە ویستوویەتی بە بێ هیچ کێشە و بەربەستێک پیلانەکەی جێبەجێ بکات، بۆیە پارێزبەندی پێیان داوە تا نە پەرلەمان و نە دەزگای داد و نە هیچ وەزارەتێک نەتوانن بەربەست و تەگەرەی بۆ بهێننە کایەوە.
هەر لەبەر ئەم هۆکارەش بوو کە گه‌ڵاڵه‌ی په‌سندكراو زوو ڕەخنەی توندی یاساناسان و چاودێرانی سیاسی و پسپۆڕانی ئابووری و ته‌نانه‌ت بەشێک لە لێپرسراوانی ڕێژیمی ئیسلامیی لێ کەوتەوە و به پڕۆژه‌یه‌كیان دانا كه جگه له به‌فیڕۆدانی سامانی گشتی و كردنه‌وه‌ی ده‌رگای گه‌نده‌ڵیی و دزیی، هیچ شتێكی تری لێ شین نابێت. هەر له‌م دواییانه‌دا شەش وه‌زیری پێشووی په‌روه‌رده له نامه‌یه‌كدا دەوڵەتیان له فرۆشتنی قوتابخانه و موڵكه‌كانی سه‌ر به‌و وه‌زاره‌ته وریا کردەوە و به كارێكی نایاساییان دانا.
پاساوەکان نالۆژیکین
پاساوی سەرەکیی ڕێژیم بۆ فرۆشتنی موڵک و ماڵی دەوڵەت لەلایەک بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی بودجە و لەلایەکی تر بۆ وەگەڕخستنەوەی پڕۆژە نیوەچڵەکانە، بەڵام داتاکان دەری دەخەن، هەر دوو پاساو بێ‌بنەمان.
به‌پێی ڕه‌شنووسی بودجه‌ی ساڵی ١٤٠٢ كه له په‌رله‌مانه و هێشتا پەسند نەکراوە، كۆی بودجه به نزیکەی پێنج هه‌زار و ٢٠٠ تریلیۆن تمه‌ن ده‌ستنیشان كراوه و سەرووی ٣٠٠ تریلیۆنی كورتهێنانه. ئەمە پێوەری مانگ و نیوێک لەمەوبەرە و هی کاتێکە نرخی دۆلار ٤٢ هەزار تمەن بوو. وه‌ك له گه‌ڵاڵه‌كه‌دا باس كراوه حكوومه‌ت ده‌یه‌وێت به‌م كاره‌ی و به فرۆشتنی ئه‌و موڵك و ماڵەی ده‌وڵه‌ت، ١٠٣ تریلیۆن تمه‌ن كۆ بكاته‌وه. به‌پێی ئه‌م بودجه‌یه ڕێژه‌ی ئه‌و باج و ماڵیاته‌ی قه‌راره به‌سه‌ر خه‌ڵكدا بسه‌پێنرێت و به‌شێك له داهاتی بودجه‌ی پێ پڕ بكرێته‌وه سه‌رووی ٨٠٠ تریلیۆن تمه‌نه. ئه‌گه‌ر حكوومه‌ت وا به ئاسانی بتوانێت ٨٠٠ تریلیۆن تمه‌ن كۆ بكاته‌وه ئیتر بۆ كۆكردنه‌وه‌ی داهاتی ١٠٣ تریلیۆن تمه‌ن ناچێت خۆی ڕیسوا بكات، جگە لەمە بە پێوەری نرخی ئێستای دۆلار، لانی کەم بە ڕێژەی ٣٠% بارەکەی سووکتر بووە.
ئامار و داتاكان ده‌ری ده‌خه‌ن ئه‌وه‌ی ڕوو ده‌دات فڕی به پڕكردنه‌وه‌ی بودجه نییه چونكه به‌های ئه‌و بڕه كورتهێنانه‌ی قه‌راره به‌م گه‌ڵاڵه‌یه پڕ بكرێته‌وه كه‌متره له ٢%ی كۆی بودجه‌ی خه‌مڵێنراوی ساڵی ١٤٠٢ی ئێران.
دوای ئه‌وه‌ی به‌های دۆلار له ماوه‌ی كه‌متر له مانگێك له ٤٠ هه‌زار تمه‌نه‌وه گه‌یشته ٦٠ هه‌زار تمه‌ن، به‌های ڕاستەقینەی ڕه‌شنووسی بودجه به دۆلار له ماوه‌ی كه‌متر له مانگێك له ١٣٠ میلیارد دۆلاره‌وه بۆ خوارووی ٩٠ میلیارد دۆلار دابه‌زیوه، واته قسه له دابه‌زینی ٣٠%ی به‌های بودجه ده‌كرێ كه بووه‌ته كێشه‌ی نوێی ڕه‌شنووسی بودجه‌كه و ئەو پێویستییە هاتۆتە کایەوە قەبارەی بودجەکە لە ڕووی ژمارەوە بە ڕێژەی ٣٠% بەرز بکرێتەوە تا بگاتە بەهای ڕاستەقینەی خۆی.
فرۆشتنی موڵکی دەوڵەت
فرۆشتنی بەشێک لە موڵکی دەوڵەت شتێک نییە قەدەغەکراو بێ، بەڵام دەوڵەتان لە چوارچێوەی یاسا و شەفافیەت و چاودێریی دەزگا نیشتمانییەکان و پەرلەمان، هەندێک جار موڵکیان لە پێناو خەڵک و بەرژەوەندیی نیشتمانیی دەفرۆشن.
لەو جۆرە فرۆشتنەدا هیچ جیاوازییەک لە نێوان هاووڵاتییان ناکرێت، دواجار بەگەڕخستنەوەی موڵکەکان لای کەرتی تایبەت دەبێتە هۆی ڕەخساندنی هەلی کار و بەرهەمهێنانی سەرمایەی زیاتر و لای دەوڵەتیش داهاتێک دەستەبەر دەبێ کە دەتوانێ بۆ پەرەپێدانی وڵات بەکاری بهێنێت.
پڕۆسەکە لە ئێران لە ڕابردووشدا تاقی کراوەتەوە و بەهۆی نەبوونی ئەو تایبەتمەندییانەی باسیان لێوە کرا، جگە لە زیان هیچ سووودێکیان بۆ خەڵک نەبووە. بۆ نموونە کارخانەی نەیشەکەری هەفت‌تەپە کە لە دەیەی چلی هەتاوی بنیات نراوە لە دوای شۆڕش بە وەزارەتی پیشەسازی سپێردرا و لە ساڵی ١٣٩٤ و لە چوارچێوەی ئەسڵی ٤٤و لە پڕۆسەی خسووسیسازی بە نرخێکی هەرزان بە دوو کۆمپانیا فرۆشرا، بەڵام دواتر هەم کارخانەکە و هەم ئەوانەش کە کاریان تێدا دەکرد زیانێکی زۆریان بەرکەوت و دەیان خۆپێشاندان و مانگرتنیان کردووە و هێشتا نەتوانراوە مافی کرێکارانی کارخانەکە دەستەبەر بکرێت.
لە هەمووی گرنگتر لە ئێران کەرتی تایبەت یان ''بەخشی خسووسی'' زۆر لاوازە و لە ڕاستیدا بە پێی پێناسەی ڕۆژ، ئەو کەرتە هەر بوونی نییە. لە ئێران ئەوەی هەیە یان هی دەوڵەتە یان هی ئەو کۆمپانیا و ئەو دامەزراوانەن کە بە دەوڵەتی سێبەر هەژمار دەکرێن و کەرتی تایبەت لە چوارچێوەیەکی زۆر بەرتەسکدا چالاکی هەیە.
ئامانجە سەرەکییەکە
كۆی لێكدانه‌وه‌كان ده‌یسه‌لمێنن كه خامنه‌یی له ڕێی ئه‌م كاره‌وە ده‌یه‌وێت توانا ئابوورییه‌كانی ڕێكخراو و كۆمپانیا و دامه‌زراوه متمانه‌پێكراوه‌كانی خۆی به‌هێز بكات. وه‌ك ئاشكرایه خامنەیی خاوەنی ده‌یان دامه‌زراوه‌ی مەزهەبی، ئابووری، بازرگانی، خێرخوازی، سەربازی و میدیاییە و بەشێکیان له به‌رگی كه‌رتی تایبه‌تدا کار دەکەن. به‌پێی هه‌ندێك سه‌رچاوه سه‌رووی ٦٠%ی ئابووری ئێران ڕاسته‌وخۆ له‌ژێر ده‌ستی عه‌لی خامنه‌یی‌دایه و ساڵانه به‌ده‌ر له‌و داهات و بودجه‌یه‌ی له یاسای بودجه بۆ پلان و پڕۆژه‌كانی خامنه‌ییی تەر‌خان ده‌كرێ، ئه‌وا ئه‌و دامه‌زراوانه‌ش بە ملیاران دۆلاریان دەست دەکەوێت کە تەنانەت باج و ماڵیاتیشی لێ دەرناکەن و بۆ پەرەپێدانی بەرنامەی ناوکیی، کڕینی چەک و پارەدارکردنی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان و هەناردەکردنی شۆڕش و سەرکوتکردنی خەڵک بەکاریان دەهێنێت.
لە میانەی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی، کە تەمەنەکەی خەریکە لە شەش مانگ نزیک دەبێتەوە، گەورەترین گورز بەر کۆی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیی ئێران کەوتووە و لەم دواییانەدا تەنانەت بەشێک لە هێزەکانی ڕێژیم هەڵوەریون و لەوەتەی کۆماری ئیسلامی دامەزراوە، هیچ کاتێک هێندەی ئێستای لاواز نەبووە.
خامنەیی کە باش دەزانێت ڕێژیمەکەی لاواز بووە و گەورەترین قەیران بەرۆکی گرتووە و تەنها ئامرازی سەرکوتکردنی بەدەستەوە ماوە، دەخوازێت ئامرازەکە بەهێزتر بکات. ''مولد سازی داراییهای دولت'' ئاسانترین ڕێگایە بۆ پارەدارکردنی دامەزراوەکانی خامنەیی. ئەو 103 تریلیۆن تمەنەش کە باسی لێوە دەکرێ قەرارە بەم پڕۆسەیە دەستەبەر بێ تەنیا بۆ بەلاڕێدابردنی ڕای گشتییە، ئەگەرنا بەهای ئەو موڵک و دامەزراوانەی بڕیارە لە دوو سالدا بفرۆشرێن، دەیان هێندە زیاترن.
خامنه‌یی له ناو بازنە پاوانخوازه‌كه‌ی خۆیدا ده‌یه‌وێت زۆرترین هێز و توانا كۆ بكاته‌وه و له ڕێی نزیكترین و باوه‌ڕپێكراوترین دامه‌زراوه‌كانی، په‌ره به ئۆلیگارشیی خۆی بدات و بۆ هه‌موو ئه‌گه‌رێك له داهاتوودا به‌كاریان بهێنێت. مەترسی ئەوە لە ئارادایە تەنانەت دوای مردنی خامنەیی و کۆتایی‌هاتنی ڕێژیمی ئیسلامیش، بەشێک لەو سامانە هەرگیز نەگەڕێتەوە دەستی خەڵک، چونکە دامەزراوەکانی خامنەیی بوونەتە خاوەنی دەیان کۆمپانیا و ئەو کۆمپانیایانەش خۆیان دەیان لقی کۆمپانیای تریان لە کەرتە جیاوازەکان هەیە و بەشێکیان لە دەرەوەی وڵات وەبەرهێنانیان کردووە و دۆزینەوەیان و لێپرسینەوەیان کارێکی ئاسان نییە و تەنیا سەرخستنی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی دەتوانێت ڕیسەکەیان لێ بکاتەوە بە خوری.
