شەماڵ تەرغیبی

سەدەی بیستی زایینی، سەدەی سەرهەڵدانی چەندین شۆڕش ‌و ڕاپەڕینی ئازادیخوازانە ‌و لە هەمان كاتیشدا زاڵبوونی تۆتالیتاریزم بەسەر بەشێكی بەرچاو لە ناوچەكانی جیهاندا بوو. سەدەی دوو شەڕی جیهانی ‌و بۆمبی ناوكی ‌و دژایەتیكردنی پڕۆسەی جیابیری ‌و سازكردنی جەوی پۆلیسی ‌و خەفەقان. وەك نیچە دەڵێ‌:"لەم نێوانەدا خوێنی زۆر بۆ چەمكگەلێكی وەك ئازادی، ماف ‌و... ڕژا."

 لە وەها هەلومەرجێكدا ‌و لە كوردستانی بندەستی ئێراندا سیستمی سەرەڕۆی پاشایەتی تاوانێكی ئەنجام ‎دا كە تا هەتاهەتایە لە دیرۆكی ئێراندا وەك پەڵەیەكی ڕەش بە نێوچاوانییەوە دەمێنێتەوە. لە ١٠ی خاكەلێوەی ساڵی ١٣٢٦ی هەتاوی دەسەڵاتبەدەستانی ئەوكاتی ئێران چەند كەس لە ڕێبەرانی ئۆستوورەیی گەلی كوردیان بە تۆمەتی ناڕەوا ‌و بێ‌‎بنەما لە داری بێدادی ‎دا. پێشەوا قازی محەممەد، سەیف ‌و سەدری قازی ئەو كەسایەتییە ناوازانەی گەلی كوردن كە لەو ڕۆژەدا شەهید كران. ڕوونە كە فەلسەفەی ژیانی مرۆڤـ هەر لە سەرەتای بوونییەوە تاكوو ئێستا بریتی بووە لە لەدایك‎بوون ‌و مردن. ئەم دوو چەمكەش بە درێژایی تەمەنی مرۆڤـ بەردەوام جێگەی مشتومڕ ‌و بیركردنەوە بووە ‌و هەیە ‌و هەر كەس ‌و بەپێی تێڕوانینی خۆی لێكی دەداتەوە ‌و پێناسەی بۆ دەكات. هەندێك كەس باوەڕیان بە دونیایەكی دیكە ‌و زیندووبوونەوەی پاش مەرگ هەیە ‌و هەندێك كەسی دیكەش پێیان وایە كە ئەمە ڕەوتێكی سروشتییە ‌و پاش نەمان لەم دونیایە هیچ ژیانێكی دیكە بوونی نییە. لە هەر دوو حاڵەتی ئاماژەپێكراویشدا هەست بە بوونی چەشنێك لە ترس بۆ پرسی مردن دەكرێت. بەڵام لەم ‎نێوانەدا كەسانێك هەن كە نەتەنیا لە پرسی مردن بە مانای ڕاستەقینەكەی ناترسن بەڵكوو دەتوانین بڵێین گاڵتەیان بە مەرگ دێت ‌و بە ئاكاری مرۆڤتەوەرانەیان بەرەوڕووی مەرگ دەبنەوە ‌و تەنانەت بە‎چۆكیدا دێنن ‌و لەهەمان‎كاتیشدا دەبنە ئۆلگو‌و و سیمبۆلێك بۆ نەوەكانی دوای خۆیان ‌و ئەم "نەترسان لە مەرگە" دەكەنە وانەیەكی مەزن بۆ ژیان. بەم‎ شێوەیەش ژیان لە حاڵەتێكی ئاساییەوە دەگوازنەوە بۆ ژیانێكی مانادار ‌و پڕنێوەڕۆك كە ڕەنگە بتوانین ئەمە بە خاڵی جیاكەرەوەی نێوان مرۆڤی ئاسایی ‌و مەزنە‎مرۆڤەكان دابنێین.

 ئێستا بەپێی ئەم پێناسەیە ‌و بەدوور لەهەر جۆرە دڕدۆنگییەك دەتوانین بێژین پێشەوا قازی محەممەد ئەو مەزنەمرۆڤەیە كە توانیی بەسەر مەرگدا زاڵ بێت ‌و وەك شەهیدی نەمر د.قاسملوو فەرمووی:"كاتێك پێشەوا ‌و هاوڕێیانی لە سێدارە دران، پەیامێك، مەشخەڵێكی دایە دەستی نەسڵەكانی دوای خۆی. ئەو پەیامە چییە؟ ئەو پەیامە ئەوەیە كە ئەوانەی وا شۆڕشگێڕی ڕاستەقینەن، تەنانەت ئەگەر دەیان جار مردنیشیان لە پێش بێت، تا سەركەوتن دەس لە خەبات هەڵناگرن. ئەو پەیامە ئەوەیە كە هەموو هەوڵ ‌و تێكۆشانی ئێمە بۆ بەختیاری ‌و سەربەرزی ‌و خۆشیی گەلەكەمانە. ئەو پەیامە ئەوەیە كە لە ڕێگای ئازادی، میللەتێكی زیندوو دەبێ‌ فیداكاری بكات. ئێمە لەم ڕێگایەدا كاروانێكی دوور‌ودرێژ لە شەهیدانمان پێشكەش كردووە بەڵام میللەتێك بیهەوێ‌ زیندوو بمێنێتەوە، میللەتێك بیهەوێ‌ نیشان بدات كە سەربەخۆیە ‌و لەنێو میللەتانی دونیادا جێگەی هەیە، دەبێ‌ نرخی ئازادی خۆی بدا. ئازادیش لە تاریخدا وەك نیشان دراوە كە نرخی گرانە ‌و بێ‌‎نرخیش وەرناگیرێ‌. ئەو پەیامە ئەوەیە كە ئێمە بۆ ئازادی ‌و دێموكراسی تێدەكۆشین."

ئەمڕۆ پاش تێپەڕینی ٧٦ساڵ بەسەر شەهیدكرانی سەرقافڵەی كاروانی شەهیدانی كوردستان، ئەركی نەسڵی نوێی كوردستانە كە وەك سەرداری دێموكراسی فەرمووی درێژە بە ڕێگای شەهیدان بدات تاكوو بە ئازادی بگات. ئازادییەك كە تەواوی لایەنەكانی ژیانی مرۆڤێك بە مانای ڕاستەقینەی وشە لەخۆ بگرێت ‌و گەلی كوردیش هاوشێوەی هەموو گەلانی جیهان چێژ لە سەربەستی ‌و ئازادی وەربگرێ‌؛ سڵ لە مردن نەكات ‌و بە پێچەوانەوە بەگژی مەرگدا بچێتەوە ‌و نەهێڵێت مەشخەڵی خەبات بۆ ئازادی بكوژێتەوە.

هەر لێرەدا پێویست بە وەبیرهێنانەوەیە كە خەباتی پێشەوا‌ و هاوڕێیانی چەند ئامانجی بەرزی مرۆڤتەوەرانەی لە پشتە كە بریتین لە: گەشەدان بە دۆستایەتیی نێوان تاكەكانی كۆمەڵگە ‌و نەتەوەكانی جیهان، گەشەدان بە چەمكی ئاشتیی نەتەوەیی ‌و دووركەوتنەوە لە توند‌وتیژی ‌و هەروەها بۆ لەنێوبردنی نادادپەروەری، بۆ سەروەریی یاسا‌ و یەكسانیی تاكەكان كە ڕەمزی گەیشتن بەم ئامانجانە بێ‌‎شك چاندنی تۆوی هیوا بە دواڕۆژ ‌و یەكترویستن ‌و ڕێزگرتن لە یەكترە.

نەسڵی ئەمڕۆی كوردستان دەبێ‌ باش لەوە تێبگات كە ڕێژیمە تۆتالیتێر ‌و دژە‎گەلییەكانی وەك كۆماری ئیسلامیی ئێران بەردەوام لە هەوڵی ئەوەدان كە بە‎ چاندنی تۆوی بێ‌‎هیوایی ‌و بێ‌‎بایەخ ‎پیشاندانی خەباتی گەلانی ئازادیخواز، گەلی كورد لە چێژی گەیشتن بە ئازادی دوور بخەنەوە ‌و ناهۆمێدی بكەنە هەوێنی ژیانیان بۆیە بەردەوامی لە خەبات ‌و هەوڵدان بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی پێشەوا‌ و كۆمار گونجاوترین ئاڵتێرناتیڤی ئەم دۆكتۆرینەی ڕێژیمی ئیسلامیی ئێران ‌و ڕێژیمە هاوچەشنەكانیەتی.

ڕۆژی ١٠ی خاكەلێوە، ڕۆژی ڕێزگرتن لەو ڕۆڵە چاونەترسانەی كوردستانە كە بە گیانی خۆیان پارێزگارییان لە كەرامەت ‌و شەرافەتی نەتەوەیی گەلی كورد كرد ‌و گیانی خۆیان كردە پردەبازی سەركەوتن ‌و گەیشتن بە ئامانجە لەمێژینەكانی گەل. ڕۆژی پەیمان ‌و بەڵێن ‎نوێكردنەوەیە لەگەڵ ئەو مەزنەمرۆڤانە كە مانایان بە ژیان بەخشی ‌و مەرگیان شەرمەزار كرد. ڕۆژی هەڵوەستە‎كردن لەسەر تەواوی ئەو چەمكە مەعنەوییانەیە كە مانا بە مرۆڤایەتی دەدەن ‌و بەخشەندەیی، كۆڵنەدان، لەخۆبوردوویی، گیانبازی ‌و دەیان چەمكی لەم‎چەشنە پێناسە دەكەن.