کەریم پەرویزی
ساڵی ١٣٦٢ی هه‌تاوی بوو، له ئێواره‌یه‌كی پڕ له ماته‌م و خه‌مدا، بۆنی سووتماكی تاوانێک كوردستانی داپۆشی. له تلویزیۆنی ڕێژیمی ئیسلامییه‌وه ڕاگه‌یه‌ندرا كه ٥٩ كه‌س خه‌ڵكی مه‌هاباد كه به تۆمه‌تی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ حیزبه‌كانی كوردستان ده‌سبه‌سه‌ر كرابوون، له زیندانی ته‌ورێز ئێعدام كران.
پێنجشه‌ممه، ١٢ جۆزه‌ردانی ١٣٦٢ی هه‌تاوی ئه‌و ڕۆژه شوومه‌یه كه تێیدا ڕێژیمێكی دڕنده، تینوویه‌تیی بۆ خوێن، به تیربارانكردنی ٥٩ لاوی مه‌هاباد شكاند و هه‌ر هه‌مان شه‌و له تلویزیۆنی ڕێژیمه‌وه هه‌واڵه‌كه‌یان بڵاو كرده‌وه تاكوو ترس و تۆقاندن له‌نێو خه‌ڵكدا بڵاو بكه‌نه‌وه و فه‌رمانداری ئه‌وكاتی شاری مه‌هاباد، كه به‌رپرسی شوورای ته‌ئمین واته هه‌یئه‌تی تایبه‌تی ئه‌منییه‌تی بۆ بڕیاره ئه‌منییه‌تییه‌كانی شاریش بوو، له تلویزیۆن ده‌ركه‌وت و ڕایگه‌یاند كه بۆ به‌هێزكردنی ڕێژیمه‌كه‌یان گه‌ر پێویست بكا خه‌ڵكی زۆرتریش ئێعدام ده‌كه‌ن! فه‌رمانداری تاوانباری خوێنمژ، حه‌میدڕه‌زا جه‌لاییپور بوو كه ئه‌ندامێكی كۆمیته‌كانی سه‌ر به خه‌تی خومه‌ینی بوو و بۆ سه‌ركوتی خه‌ڵكی كورد نێردرابووه مه‌هاباد و كرابوو به فه‌رمانداری ئه‌و شاره تاكوو ئه‌منییه‌تی خەڵک له‌نێو ببا و ئه‌منییه‌تی ڕێژیم دابین بكا.
حه‌میدڕه‌زا جه‌لاییپوور دواتر له ده‌ورانێكدا كه ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی پێویستی به سیناریۆیه‌ک به‌ناوی ئیسڵاحات بوو تاكوو پێوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ ئورووپا چاک بكاته‌وه، بوو به یه‌كێک له سیما دیاره‌كانی ڕه‌وتی به‌ناو ئیسڵاحاتی ڕێژیم كه سووپاپێكی دیكه‌ی ئێتمینان بۆ درێژه‌دان به ته‌مه‌نی نگریسی ڕێژیم بوو و له‌م ساڵانه‌شدا ته‌نیا و ته‌نیا خه‌میان، خه‌می درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی ڕێژیم بووه.
چه‌ند ڕۆژ پێش، له قۆناخێكدا كه هێزه سیاسییه‌كان له‌نێو شۆڕشی ژینادا هه‌وڵ ده‌ده‌ن كه گوتاری هاوبه‌ش بدۆزنه‌وه و پێكه‌وه هاوپه‌یمانی پێک بێنن و تا ئێستا چه‌ند هاوپه‌یمانی وه‌كوو هاوهه‌نگاویی كۆماریخوازانی ئێرانی یان مه‌نشووری جۆرج تاون و شتی له‌و بابه‌ته‌ش هاتۆته ئاراوه و حیزبی دێموكرات و هێزه كوردییه‌كانیش ڕایانگه‌یاندووه كه له‌گه‌ڵ هێزی سه‌ر به نه‌ته‌وه بنده‌سته‌كان و هه‌ندێ هێزی دێموكراتیكی فارس خه‌ریكی وتووێژن بۆ ده‌رخستنی به‌یانییەیە‌كی هاوبه‌ش و هاوهه‌نگاوی بۆ داهاتوو، له‌ناكاو چه‌ند كه‌سێک په‌یدابوون و به‌یانییه‌یه‌كیان داوه كه گوایه نیگه‌رانیی خۆیان بۆ داهاتووی ئێران ده‌ربڕیوه و به‌ناوی به‌یانییه‌ی كۆمه‌ڵێک له چالاكانی سیاسی و مه‌ده‌نیی دڵسۆزی میهه‌ن! له‌باتی هه‌وڵدان بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی داهاتوو، هێڵی سووریان بۆ هێز و لایه‌نه‌كان كێشاوه كه نابێ له‌و هێڵه سوورانه تێپه‌ڕن!!
له‌نێو ئه‌وانه‌ی ناویان وه‌كوو ئیمزاكه‌رانی به‌یانییه‌كه دراوه‌ته ده‌ر ناوی فه‌رمانداری تاوانبار، حه‌میدڕه‌زا جه‌لاییپووریش هاتووه!
كه له‌نێو ناوه‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵه‌كه‌سه‌دا ده‌گه‌ڕێی و پێیدا دێی، سێ ڕه‌وتی سه‌ره‌كی تێدا دیار و ڕوونه:
ڕه‌وتی یه‌كه‌م ، بریتین له ڕه‌وتی ئیسڵاحته‌ڵه‌بانی ڕێژیم كه به ته‌واوی مانا له‌نێو ڕێژیمدا تواونه‌ته‌وه و هه‌ر جۆره تێپه‌ڕین له ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی به تاوان ده‌زانن و ته‌نانه‌ت به‌یانییه و لێدوانی وه‌كوو مووسه‌وی و تاجزاده‌شیان قبووڵ نییه و به ڕادیكاڵی ده‌زانن! ئه‌مانه كه كه‌سانی وه‌كوو عیسا سه‌حه‌رخیز و حه‌میدڕه‌زا جه‌لاییپوور و موحه‌مه‌د قووچانی و ...، له‌نێو ڕه‌وتی به‌ناو ئیسڵاحخوازه‌كانیشدا له هه‌ره تونده‌كانن به دژی مافی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه و له ڕاستیدا له ڕه‌گه هه‌ره فاشیستیه‌كانی نێو ڕه‌وتی به‌ناو ئیسڵاحته‌ڵه‌بیشن!
ڕه‌وتی دووهه‌می نێو به‌یانییه‌كه، كه‌سانی سه‌ر به نێهزه‌تی ئازادی و جیبهه‌ی میللی و ئه‌وانه‌ن كه له سه‌رده‌می سه‌ره‌تای هاتنه‌سه‌ركاری ڕێژیمی ویلایه‌تی فه‌قیهیدا له‌و تیپه كه‌سانه بوون كه یارمه‌تیده‌ری خومەینی و ئاخونده كۆنه‌په‌رسته‌كان بوون تاكوو ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یان سه‌قامگیر كه‌ن و به‌سه‌ر خه‌ڵكیدا بسه‌پێنن!
له ئێسته‌شدا كه مه‌ترسیی ڕووخانی كۆماری ئیسلامییان هه‌ست كردووه، دووباره له سڕكراوی ده‌رهێنراون تاكوو دووباره یارمه‌تیده‌ر بن بۆ مانه‌وه‌ی ڕێژیم. له ڕاستیدا له سه‌ره‌تای ڕێژیم كه ده‌سه‌ڵاتی ده‌گرت، یارمه‌تیده‌ری جێگیربوونی ڕێژیم بوون و له كۆتایی ته‌مه‌نی ڕێژیمیشدا دووباره هه‌مان ڕۆڵیان پێ دراوه‌ته‌وه تاكوو ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی بپارێزن.
ڕه‌وتی سێهه‌میش له‌و تیپ كه‌سانه‌ن كه وه‌كوو لوتفوڵڵا مه‌یسه‌می له دژی ڕێژیمی پاشایه‌تی چالاكییان هه‌بوو به‌ڵام له سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی ویلایه‌تی فه‌قیهیدا دۆڕاندیان و ملكه‌چی ده‌سه‌ڵاتی خومه‌ینی و خامنه‌یی بوون. هه‌رچه‌ند به ناو ده‌نگێكی ناڕازی ده‌ر ده‌كه‌وتن، به‌ڵام له بنه‌مای پاراستنی ئوسوله شۆڤێنیستییه‌كانی ڕێژیمدا له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی جێگرتوو هاوڕابوون.
كه‌سی وه‌كوو حه‌میدڕه‌زا جه‌للایپوور و هاوبیره‌كانی له‌م به‌یانییه‌دا ده‌نگیان هه‌ڵبڕیوه كه مه‌ترسییه‌كانی سه‌ر ئێران دوور بخه‌نه‌وه كه له ڕاستیدا نه‌ک له‌به‌ر دڵسۆزی بۆ خه‌ڵک یان كۆمه‌ڵگای ئێران به‌ڵكوو له‌سه‌ر بنه‌مای بیری فاشیستی و ترسیان له نه‌مانی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته دڕنده‌یه هاتوونه‌ته ده‌نگ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه خۆیان كۆڵه‌كه‌ی پته‌وكردنی سته‌مكارییه‌كانی ڕێژیم بوون و ده‌ستیان به خوێنی خه‌ڵک سووره.
كه ده‌ڕوانیته نێوه‌ڕۆكی به‌یانییه‌كه سه‌رتاپای تێفكرین و گوتاری فاشیستیی لێ ده‌بارێ و ته‌واوی خاڵ و به‌نده‌كانی و هۆكارهێنانه‌وه‌كانی له‌سه‌ر بنه‌مای پاراستنی وه‌هم و زێهنی شۆڤێنیستیه، نه‌ک خه‌مخۆری بۆ خه‌ڵک و مافی تاكه‌كان.
ئه‌م كه‌سانه‌ی به‌یانییه‌كه‌یان ئیمزا كردووه، له ماوه‌ی شه‌ش مانگ شۆڕش و ڕاپه‌ڕینی ژینادا تاكه جارێكیش هه‌ستیان به نیگەرانی به‌رامبه‌ر به خه‌ڵک نه‌كردووه و بێده‌نگییان هه‌ڵبژاردبوو به‌ڵام كه هه‌وڵی هێز و لایه‌نه‌كان ده‌بینن كه ده‌یانه‌وێ هاوپه‌یمانی پێک بێنن، له حاڵه‌تی سڕی ده‌رده‌هێنرێن و به‌ییانییه‌یان پێ بڵاو ده‌كرێته‌وه! له ڕاستیدا كوشتاری سه‌دان كه‌سی و ئه‌شكه‌نجه‌كردنی ده‌یان هه‌زاری كه‌سی و ئه‌و هه‌موو ڕووداوه‌ی له شه‌قامه‌كانی ئێراندا ڕوویان دا دوورترین شوێنه‌كانی كۆمه‌ڵگای جیهانی هێنایه سه‌ر خه‌ت، ئه‌م ئیمزاكه‌رانه‌ی نه‌هێنایه گۆ! به‌ڵام كه هه‌وڵی هێزه سیاسییه‌كان بۆ تێپه‌ڕین له ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ده‌بینن، وه‌خۆ ده‌كه‌ون و به‌ناوی پاراستنی ته‌واویه‌تی ئه‌رزی! هه‌مان گۆرانییه كۆنه‌كه بۆ سته‌مكاری و سه‌ركوتی خه‌ڵک، دێننه مه‌یدان و ده‌بنه ڕێگه‌خۆشكه‌ر بۆ تۆمه‌تبه‌خشینه‌وه و بیانوودان به بێدادگاكان و هێزه سه‌ركوتكه‌ره‌كانی ڕێژیم و هه‌روه‌ها فاشیسته‌كانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات بۆ سه‌ركوتی فیزیكی و سیاسی و ته‌بلیغیی ئازادیخوازان و مافخوازان.
كورته‌یه‌ک له سه‌ر هه‌ندێک خاڵی به‌یانییه‌كه باس بكه‌ین!
له پێشه‌كیی به‌یانییه‌كه‌یاندا وا هاتووه:
'' از زمان تأسیس ملت-دولت نوین ایرانی، یعنی از آغاز سلطنت صفویه در بیش از پانصد سال پیش، کشور ایران اگرچه دوره‌ها و سلسله‌های گوناگونی را از سر گذرانده است، همواره دارای وحدت و یکپارچگی ملی و سرزمینی تحت حاکمیت «ایران» بوده است.''
یه‌كه‌م شت ئه‌وه‌یه كه ئه‌م به‌ناو بیرمه‌ند و چالاكه سیاسی و ڕووناكبیریانه كه هه‌ندێكیشیان خۆیان به مامۆستای زانکۆ ده‌زانن، خه‌ریكی چه‌واشه‌كاری و ده‌سكاریی ڕوونی مێژوویی و لۆژیكین!
خودی چه‌مكی ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه سه‌رهه‌ڵدانه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ شۆڕشی فه‌رانسه و ڕووناكبیرانی پێش و سه‌رده‌می ئه‌و شۆڕشه كه ساڵی ١٧٨٩ واته دووسه‌د و چل ساڵ پێش هاتووه‌ته ئاراوه، به‌ڵام ئه‌م به‌ناو مامۆستا و ڕووناكبیرانه، له‌وپه‌ڕی بێشه‌رمیدا ده‌سته‌واژه و چه‌مكی ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه ده‌گێڕنه‌وه بۆ پێنجسه‌د ساڵ پێش و بۆ ده‌سه‌ڵاتداری له جوغرافیای فه‌لاتی ئێران و ئه‌ویش بۆ سه‌رده‌می سهفهوی!! سه‌رده‌مێک كه مێژوو شایه‌تی ئه‌وه‌یه كه نه‌ک نه‌ته‌وه‌یی نه‌بوون، به‌ڵكوو ده‌سه‌ڵاتێكی به‌ته‌واوی سێكتاریستی و مه‌زهه‌بی بوو كه ته‌نانه‌ت موخالفه‌كانی و ده‌سبه‌سه‌ركراوانی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ده‌خسته به‌رده‌م قزڵباشه‌كانی تاكوو به زیندوویی گۆشتیان بخۆن!
دووهه‌م شت ئه‌وه‌یه كه ئه‌م به‌ناو ڕووناكبیر و بیرمه‌ند و مامۆستا و چالاكانه، ڕه‌گ و بناخه‌ی سیستمه‌كه‌یان ده‌گێڕنه‌وه بۆ سه‌ردمی سهفهوی كه دیاره هه‌ر وه‌ک ئیدئۆلۆژیی ویلایه‌تی فه‌قیهی، له ده‌ورانی پاڵه‌وی و مه‌شرووته و قاجاردا شتێكیان نه‌د‌ۆزییه‌وە كه شانازیی پێوه بكه‌ن و گه‌ڕانه‌وه سه‌ر خورافات و وه‌همه‌كانی عه‌لامه مه‌جلسی، ئه‌مانه‌ش كه لقوپۆپی ویلایه‌تی فه‌قیهین، شانازییه‌كانیان له ده‌ورانی سه‌فه‌ویدا ده‌دۆزنه‌وه.
سێهه‌م خاڵی جێی تێڕامان هه‌ر له‌م ڕسته‌یه‌ی به‌یانییه‌كه‌دا ئه‌و به‌شه‌یه كه ده‌ڵێ له‌م پێنسه‌د ساڵه‌دا، ئێران خاوهنی وه‌حده‌ت و یه‌كپارچه‌یی نه‌ته‌وه‌یی و هه‌رێمی، بووه! ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه هه‌ر خودی ناوی ئێرانه‌كه له‌ژێر پرسیاردایه و له سه‌رده‌می سه‌فه‌ویدا پێیان وتووه ئێمپراتۆریی سهفهوی و نه‌یانوتووه وڵاتی ئێران! له دواتریشدا سه‌رده‌می نادرشا پێیان وتووه ئیمپراتۆریی ئه‌فشاری! له سه‌رده‌می قاجاریش پێیان وتوه‌و مه‌مالكی مه‌حروسه‌ی پاشای قاجار! له لای ئورووپاییه‌كانیش به‌رده‌وام به ناوی پێرشیا واته وڵاتی پارس ناو براوه! ته‌نیا له سەر‌ده‌می ڕه‌زای پاڵه‌ویدا وه‌كو زۆر شتی دیكه ناوه‌كه‌یان گۆڕی و كردیان به ئێران!
دووهه‌م؛ له هیچ كام له‌و سه‌رده‌مانه و تا ئێستاش خاوهنی وه‌حده‌تی نه‌ته‌وه‌یی نه‌بووه! له ته‌واوی ئه‌و سه‌ردمانه تاكوو هه‌نووكه، نه‌ته‌وه‌یه‌ک باڵاده‌ست بووه و هه‌موو نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی چه‌وساندوه‌ته‌وه و به سه‌دان جار هێرش كراوه‌ته سه‌ر نه‌ته‌وه بنده‌سته‌كان و سه‌دان هه‌زار كه‌س به درێژایی ئه‌م پێنجسه‌د ساڵه له نه‌ته‌وه سته‌ملێكراوه‌كان كوشتار كراون!
سه‌فه‌وییه‌كان نه‌ک هه‌ر هه‌موو نه‌ته‌وه‌كانیان تاڵان كرد و تاوانی دژی مرۆڤایه‌تیی وه‌هایان خولقاند كه مێژوو به شه‌رمه‌وه یادی ده‌كا، ته‌نانه‌ت گۆڕی سه‌عدی و حافزیشیان هه‌ڵدایه‌وه، چونكه پێیان وابوو كه ئه‌وان سوننی مه‌زهه‌ب بوون!
له ده‌ورانی قاجاردا، ئاغا موحه‌مه‌د‌خان ته‌نیا له كرمان بیست هه‌زار جووت چاوی ده‌رهێنا! دیاره كه لای كه‌سانی وه‌كوو حه‌میدڕه‌زا جه‌للاییپوور ئه‌و كوشتار و جینۆسایدانه نمایشی وه‌حده‌تی میللین و وه‌ک سه‌رده‌می فه‌رماندارییه‌كی چێژیان لێ ده‌بینێ!
سه‌باره‌ت به یه‌كپارچه‌یی سه‌رزه‌مینیش، نه‌خشه‌ی سه‌رده‌می سه‌ره‌تای سهفهوی و نه‌خشه‌ی سه‌ردەمی نادرشا و نه‌خشه‌ی سه‌رده‌می قاجار و هی سه‌رده‌می پاڵه‌وی و له كۆتاییشدا هی ئێستای كۆماری ئیسلامی به‌ڕوونی ده‌ری ده‌خا كه چه‌ند ئه‌م جوغرافیایه خاوهنی یه‌كپارچه‌یی و ته‌واویه‌تی ئه‌رزی بووه و چه‌نده‌ی لەلایه‌ن پاشا جۆربه‌جۆره‌كانه‌وه دۆڕاوه و پێشكه‌شی بیانییه‌كان كراوه!
قسه و باس له‌سه‌ر نێوه‌رۆكی به‌ند و خاڵه‌كانی به‌یانییه‌كه زۆر زۆرتر هه‌ڵده‌گرێ و كه هه‌ڵیانبده‌یته‌وه توێژاڵه‌كانی بیری فاشیستی له‌نێو ئه‌م كه‌سانه و به‌گشتی له‌نێو كۆمه‌ڵێكی زۆر له په‌روه‌ر‌ده‌كراوانی ده‌ستی سیستمی پاڵه‌وی و ویلایه‌تی فه‌قیهی ڕوونتر ده‌بێته‌وه كه تاچ ڕاده‌یه‌ک ئاماده‌ن ته‌نانه‌ت ڕوونترین ڕوونه‌كان و ڕووداوه‌كان چه‌واشه بكه‌ن تا به‌شكوو سیستمی سته‌مكاری و كۆلۆنیالیستییان بپارێزن.
ئه‌وه‌ی كه بیری فاشیستی چ كۆماری ئیسلامی و چ لقوپۆپه‌كانی وه‌كوو ئیسڵاحخوازان و نێهزه‌تی ئازادی و .. هه‌تاكوو مه‌شرووته‌خوازانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات لێی نیگه‌رانن ته‌جزیه و جیابوونه‌وه‌ی به‌شه‌كانی ئه‌م جوغرافیایه نییه. ئه‌وان زۆرتر له به‌تاڵبوونه‌وه‌ی سێحری درۆكانیان نیگه‌رانن كه یه‌كه‌م ئاكامی ئه‌م به‌تاڵبوونه‌وه، وشیاربوونه‌وه‌ی به‌شێكی زۆرتری خه‌ڵكی نه‌ته‌وه‌كانی لێ ده‌كه‌وێته‌وه و دووهه‌م شت دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵاتی وڵاتی به‌دوادا دێ كه ئه‌و نادادپه‌روه‌رییه له دابه‌شكردنی داهات و گه‌شه‌كردن نامێنێ و دابه‌شبوونی ده‌سه‌ڵات مه‌وقعیه‌ته پڕ ئیمتیازه‌كانیان لێ ده‌ستێنێ!
شۆڕشی ژینا ڕێگای دروستی خۆی هه‌رچه‌ند به به‌رزی و نزمییه‌كانیه‌وه ده‌پێوێ و هه‌م ده‌مامکه‌كان زۆرتر ده‌كه‌ون و هه‌م كۆلۆنیالیزمی حاكمیش به‌ره‌و داڕووخان ده‌با.
وەرگیراو لە بەرنامەی هزرین
