حەسەن قارەمانی
ساڵێک لەمەوبەر هەواڵی مەرگی ژینا ئەمینی نەک کوردستان و ئێران، بەڵکوو جیهانیشی هەژاند. ئەو کچە لەلایەن هێزەکانی گەشتی ئێرشادی کۆماری ئیسلامییەوە کوژرا. ئێستا ساڵێک تێپەڕیوە وئێمە کۆمەڵێک وانەی گرنگمان وەرگرتووە کە دەتوانن ڕێنماییمان بکەن لە بەرەنگاربوونەوەی دەسەڵاتێکی تاوانکار و بەرەوپێشبردنی دادپەروەری و دێموکراسی. ئەم چوارچێوەیە بۆ تێگەیشتن لەوەی کە بۆچی مەرگی ژینا ئەمینی شەپۆلێکی تووڕەیی و ناڕەزایەتی و داواکاریی گۆڕانکاریی بەدوای خۆیدا هێنا، زۆر گرنگە. هەروەها گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە دۆسییەکەی ژینا ڕووداوێکی گۆشەگیر و ئاسایی نەبوو، بەڵکوو بەشێک بوو لە ڕەوتێکی فراوانتری ستەم و سووکایەتیکردن بەرامبەر بە تاکەکانی کۆمەڵگا.
یەکێک لە وانە هەرە بەرچاوەکانی ڕووداوی دڵتەزێنی مەرگی ژینا ئەمینی، ئەوەیە کە بەرەنگاربوونەوەی نیزامێکی تاوانبار بە تاکە تاکێک هەڵناگیرێت. بۆ بەرەنگاربوونەوەی سیستەمێکی چەوسێنەری دامەزراو و بەهێز، پێویستە خەڵک یەک بگرن و پێکەوە کار بکەن. هاوپشتی و ڕێکخستن و هاوکاریی نێوان گرووپ و چین و توێژە جیاوازەکان بۆ بنیاتنانی بزووتنەوەیەکی مافخوازانەی بەهێز زۆر گرنگە.
ژینا ئەمینی بوو بە هێمای بەرەنگاربوونەوەی ستەم. هەروەها مەرگی دڵتەزێنی ژینا ئەمینی گرنگیی هاودەنگیی نێوان هەموو چین و توێژەکانی مرۆڤی بیر خستەوە. کورد و بەلووچ لە مێژوودا ستەملێکراوترین گەلی ناوچەکە بوون و بە یەکگرتن دەتوانن دەنگێکی بەهێزتر بۆ داوای مافەکانیان و بەرەنگاربوونەوەی پێشێلکارییەکان دروست بکەن.
کورد و بەلووچ بە تێپەڕاندنی دابەشبوونەکانی ڕابردوو و تێگەیشتن لەوەی کە خەباتیان هاوبەشە، دەتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر سەرچاوە و پشتیوانی بۆ یەکتر کۆ بکەنەوە و بزووتنەوەیەکی بەهێزتر بۆ گۆڕانکاری پەرە پێ بدەن.
مەرگی ژینا ئەمینی، سەرنجی جیهانیی وەرگرت و جەختی لە گرنگیی پشتیوانیی نێودەوڵەتی و هۆشیاری لە دۆخی ناوچە چەوساوەکان کردەوە. بە هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە مافی مرۆڤ و ئەو ئالێنگارییەی کە مرۆڤ لە ڕێژێمە تاوانکارییەکاندا ڕووبەڕووی دەبێتەوە
هەروەها مەرگی دڵتەزێنی ژینا ئەمینی تیشکی خستۆتە سەر گرنگیی پابەندبوونی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ. گرنگە وڵاتان و ڕێکخراوە ناحکوومییەکان و تاکەکان وەک دەنگی چەوساوەکان مامەڵە بکەن و داوای دادپەروەری بکەن. کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە هۆشیارکردنەوەی پێشێلکارییەکانی دژی کورد و بەلووچ و پاڵنانی سزا و دیپلۆماسی، دەتوانێت ڕۆڵێکی گرینگ ببینێت لە فشار خستنەسەر ڕێژێمی تاوانکاری بۆ ئەوەی بەپێی نۆرمەکانی نێودەوڵەتی مامەڵە بکات.
پێویستە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی بەردەوام بن لە چاودێریکردن و ڕاپۆرتکردن لەسەر پێشێلکاری و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ. جگە لەوەش، گەمارۆ و ڕێوشوێنە نێودەوڵەتییەکان لە دژی ڕێژێمە تاوانکارییەکان دەبێ بتوانرێت پاڵنانی گۆڕانکاری و ڕێگریکردن لە پێشێلکارییەکانی زیاتر.
دوای یەک ساڵ لەمەرگی دڵتەزێنی ژینا ئەمینی، گرنگە دان بە هێزی میدیای نێودەوڵەتیدا بنرێت بۆ ئەوەی پرسی مافی مرۆڤ بگەیەنێتە بەرچاوی جیهان. بە بەکارهێنانی سۆشیاڵ میدیا و پلاتفۆرمەکانی تر، بزووتنەوەکانی خەبات بۆ گۆڕانکاری دەتوانن بە خێرایی بڵاو ببنەوە و پشتیوانی لە سەرانسەری جیهاندا بەدەست بهێنن. گێڕانەوەی چیرۆکەکانیان و هاوبەشکردنی زانیاری لەسەر دۆخی ناوچە چەوساوەکە دەتوانێت کاریگەریی لەسەر ڕای گشتی و سەرکردە سیاسییەکان هەبێت بۆ هەڵسوکەوت.
شەڕی دێموکراسی و دادپەروەری ڕووداوێکی یەکجارەکی نییە. پێویستی بە خۆڕاگری و پابەندبوون و هەوڵی درێژخایەن هەیە بۆ گەیشتن بە گۆڕانکاری ڕاستەقینە. گۆڕانکاری دەکرێت خاو بێت، بەڵام گرنگە دەستبەردار نەبین بەڵکوو بەردەوام بین لە کارکردن بەرەو ئامانجەکانی دامەزراوە دێموکراسییەکان و مافی مرۆڤ و دادپەروەری.
یەکێک لە وانە هەرە چارەنووسسازەکانی مەرگی دڵتەزێنیی ژینا ئەمینی، گرنگیی پلاندانانی درێژخایەن و چالاکیی بەردەوامە. گۆڕانکاری بە دەگمەن لە شەوێکدا دێت، بەتایبەت لە کاتی ڕووبەڕووبوونەوەی ڕێژێمێکی تاوانکاریدا. پێویستە چالاکوانان ئامادە بن کە خەباتیان ڕەنگە درێژخایەن و سەخت بێت، بەڵام بە پابەندبوون بە ئامانجەکانیان و ڕێکخستنی ستراتیژییەوە، دەتوانن بە تێپەڕبوونی کات پێشکەوتن بەدەستبهێنن.
