حەسەن قارەمانی
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەرێمێکە کە دەیان ساڵە لە ناوەندی ململانێی ئاڵۆزیی سیاسی و مێژوویی و ئایینیدایە. ئەم ململانێیانە نەک هەر کاریگەریی ناوچەیییان هەبووە، بەڵکوو سەرنج و تێوەگلانی نێودەوڵەتیشیان بەدەست هێناوە. سەرۆکی فەرەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن لەم دواییانەدا دەستپێشخەرییەکی پێشکەش کرد کە ئامانجی پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی پەیوەست بە ڕێکخراوی حەماسی فەلەستینی.
ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین یەکێکە لە ململانێ هەرە بەردەوام و چارەسەرنەکراوەکانی جیهان. ئەم کیشەیە لە ڕکابەرییە مێژووییەکان و ئیدیعای خاکی و هەستکردن بە ناسنامەی نەتەوەییەوە سەرچاوە دەگرێت. مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم ململانێیە پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵ لە هۆکارە مێژووییەکانی بنچینەی ئەو ململانێیە و ئەو دینامیکە سیاسی و کۆمەڵایەتییە ئاڵۆزانەی کە لە ناوچەکەدا زاڵن، هەیە.
ئەم دەستپێشخەرییە ئامانجی چارەسەرکردنی چەندین تەحەددایە لە ناوچەکەدا، لەوانە توندوتیژییە بەردەوامەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس، قەیرانە مرۆییەکان لە غەززە و کەرتی ڕۆژئاوا و هەوڵدان بۆ گەیشتن بە چارەسەرێکی ئاشتییانەی بەردەوام لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستین. ماکرۆن پێشنیاری کردووە کە هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتی کە لە ئەکتەر و لایەنە پەیوەندیدارە جیاوازەکان پێکهاتبێت، دەتوانێت ڕۆڵێکی گرنگ لە کەمکردنەوەی گرژییەکان و بەرەوپێشبردنی گفتوگۆ و کارکردن بۆ چارەسەرێکی بەردەوام بگێڕێت.
ئیمانوێل ماکرۆن جەختی لەسەر گرنگیی بەشداریکردنی زۆرترین لایەن لەم پرۆسەیەدا کردووەتەوە و پێشنیاری کردووە کە وڵاتانی وەک فەرەنسا، ئەمریکا و دەوڵەتانی دیکەی بەرژەوەندخواز، لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و ئەکتەرە ناوچەییەکان، پێکەوە کار بکەن بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکان. گرنگە بزانین ئەم دەستپێشخەرییە بە لەبەرچاوگرتنی ململانێ و گرژییە مێژووییەکانی ناوچەکە سادە نییە.
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەرێمێکە بە ئاڵۆزی و ناسەقامگیریی سیاسی ناسراوە. هەر لە ململانێی ئیسرائیل و فەلەستینەوە تا شەڕی ناوخۆی سووریا و گرژییەکانی نێوان ئێران و دراوسێکانی، ناوچەکە بە هەمەڕەنگی کێشە دەناسرێتەوە کە پێویستی بە هەوڵی دیپلۆماسیی ئاڵۆز هەیە. پێشنیازی ماکرۆن بریتییە لە پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگە تایبەتەکانی حەماس.
ئەم پێشنیازەی ماکرۆن ئامانجی کەمکردنەوەی توندوتیژی و باشترکردنی دۆخی هاوڵاتییانی یمەدەنی لە غەززە و بەرەوپێشبردنی ئاشتیی درێژخایەن لە ناوچەکەدایە.
بۆ تێگەیشتن لە پێشنیارەکەی ماکرۆن و دەرئەنجامە ئەگەرییەکانی، پێویستە دان بەو ئاڵۆزییەدا بنرێت کە تایبەتمەندی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. ناوچەکە شوێنی ئەکتەرە جۆراوجۆرەکانە کە ئەجێندا و بەرژەوەندی جیاوازیان هەیە. ئیسرائیل، فەلەستین، ئێران، سعوودیە، ئەمریکا و چەند ئەکتەرێکی دیکە لە ململانێ و شەڕی سیاسیدا تێوەگلاون کە دەیان ساڵە بەردەوامە.
ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین یەکێکە لە ململانێ هەرە بەردەوام و چارەسەرنەکراوەکانی جیهان. مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم ململانێیە پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵ هەیە لە هۆکارە مێژووییەکانی بنچینەی ئەو ململانێیە و ئەو دینامیکە سیاسی و کۆمەڵایەتییە ئاڵۆزانەی کە لە ناوچەکەدا زاڵن.
پێشنیاری ماکرۆن بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی پەیوەست بە حەماس، کاردانەوەی تێکەڵاوی بەدوای خۆیدا هێناوە. دەرەنجامەکە ئەوەیە کە ململانێی ئاڵۆزی سیاسی و مێژوویی و ئایینیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی بە ڕێوشوێنی داهێنەرانە و ئامانجدار هەیە. دەستپێشخەرییەکەی ئیمانوێل ماکرۆن بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی پەیوەست بە حەماس، نوێنەرایەتیی هەوڵێکە بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشانە بە شێوەیەکی هاوبەشی نێودەوڵەتی. هێشتا بابەتی مشتومڕ و گفتوگۆیە و ماوەتەوە بزانین ئایا دەتوانێت ببێتە هۆی پێشکەوتنی کۆنکرێتی لە بەدیهێنانی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکەدا؟
لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا چەندین هەوڵ بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە ڕێگەی پرۆسەی ئاشتی و دانوستانەوە دراوە. ڕێککەوتننامەکانی ئۆسلۆ لە ساڵانی نەوەدەکاندا هەوڵی دامەزراندنی چارەسەری دوو دەوڵەتی درا، بەڵام ئەم دانوستانانە زۆرجار بەهۆی هەڵوێستی دژ بە یەک و کردەوەی توندوتیژی تێک چووە.
مامەڵەکردن لەگەڵ ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵ هەیە لە ئاڵۆزییەکان و ئەو هۆکارە مێژووییانەی کە بنەمای ئەو ململانێیەن. جگە لەوەش پابەندبوونێک پێویستە بۆ پێشخستنی گفتوگۆ و دانوستان و چارەسەری ئاشتییانە. ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان هەوڵیان داوە نێوەندگیری و ئاسانکاری بۆ دانوستانەکانی نێوان لایەنەکان بکەن، بەڵام پرۆسەیەکی قورس و درێژخایەنە. کارکردن بۆ چارەسەرێکی دادپەروەرانە و بەردەوام پێویستی بە ڕەچاوکردنی هەردوو پێداویستییە ئەمنییەکانی ئیسرائیل و داواکاری دادپەروەرانە بۆ دەوڵەتی فەلەستین هەیە. یەکێکە لە ململانێ هەرە بەردەوام و چارەسەرنەکراوەکانی جیهان و بەردەوامە لە یەکێک لە پرسە هەرە زەقەکان لە سیاسەتی جیهانیدا.
