حەسەن قارەمانی
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ناوچەیەک کە لە ڕەوتی مێژوودا بۆ تێکۆشانی ئازادی وەستاوە، شۆڕشێکی بەهێز لە پانتاییەکی بێ‌وێنەدا وەڕێ کەوتوە.
ئەم شۆڕشە وەک بڵێسەی ئەبەدی، دڵی ڕۆژهەڵاتی کوردستانی داگرتوە و ڕۆشنایی خستووەتە سەر سێبەری تاریکیی ستەم و ژێردەستەیی. وەک بانگەوازێکی بەئاگاهێنانەوەی ستەملێکراوان و هیوای ونبووەکان کار دەکات و هەستێکی یەکگرتووی هەوڵدان بەرەو داهاتوویەکی باشتر دەورووژێنێت.
شۆڕشی ژیان تەنیا زنجیرەیەک ڕووداو نییە؛ دەرکەوتنی ئیرادە و بوێری و قوربانیدانی مرۆڤە. وەک شایەتحاڵی خۆشەویستیی بێ‌مەرجی ئەو خەڵکە بۆ ئازادی وەستاوە، کە تامەزرۆییەکی ڕەگداکوتاوی بۆ داڕشتنی چارەنووسی خۆیان و دووبارە نووسینەوەی لاپەڕەکانی مێژوو بە دەستی خۆیان هەیە. ئەم شۆڕشە بناغەی دیوارەکانی ستەم دەهەژێنێت و ئەو بەربەستانە دەڕوخێنێت کە سەردەمانێک پێ‌دەچوو تێ‌نەپەڕێندرێت. دەنگ بە هاواری بێدەنگ و هێز دەدات بە هەوڵی ستەملێکراو. لە سایەیدا چەوساوەکان و پەراوێزخراوەکان و ئازاکان کۆ دەبنەوە، بە خواستێکی هاوبەش بۆ دادپەروەری و ئازادی یەک دەگرن.
شۆڕشی ژیان بیرهێنانەوەی ماندوونەناسانەی مرۆڤە بۆ دادپەروەری و چارەی خۆنووسین. گوزارشتە لە ململانێی بەردەوامی مرۆڤ بۆ ڕزگارکردنی خۆی لە نیری ستەمکاری و چەوساندنەوە. لە بڵێسەی ئەم ئاگرەشدا نەک تەنیا ڕوانگەیەک بۆ داهاتوویەکی باشتر دەبینینەوە، بەڵکوو بانگەوازێکیشە بۆ هەموو ئەوانەی تامەزرۆی جیهانێکن کە تێیدا ئازادی و دادپەروەری باڵادەست بێت.
ئەم شۆڕشە چی بەدوای خۆیدا دەهێنێت؟ خەباتێکە کە لەگەڵ بنەڕەتیترین بەهاکانی ژیاندا دەنگ دەداتەوە: ئازادی، دادپەروەری و مافی بیستنی دەنگ. ململانێیەکە بۆ شکاندنی ئەو کۆت و بەندانەی کە مرۆڤەکان بە دیل دەگرن، نەک تەنیا لە ڕووی جەستەییەوە بەڵکوو لە ڕووی دەروونی و کۆمەڵایەتیشەوە. پەیوەندی بە کردنەوەی دەرگاکانەوە هەیە بۆ دەرفەت و ڕێگەدان بە هەر تاکێک کە لە هێز و توانای تایبەتیی خۆیدا گەشە بکات.
ئەم شۆڕشە بانگەوازێکە بۆ بەرزکردنەوەی دەنگمان دژی نادادپەروەری و ستەم، نەک تەنیا لە فەزای گشتی بەڵکوو لەنێو دڵ و مێشکی خۆماندا. بانگەوازێکە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و تێپەڕاندنی بلۆکە دەروونی و پێشوەختە کۆمەڵایەتییەکانی خۆمان، بۆ دروستکردنی جیهانێکی گشتگیرتر و دادپەروەرانەتر بۆ هەمووان. خەباتێکە کە پێویستی بە بوێری و کۆڵنەدان هەیە، بۆ ئەوەی بەپێچەوانەی شەپۆلەکە بڕوات و لەپێناو ئەوەی ڕاستە بوەستێت تەنانەت کاتێک سەختیش بێت. خەباتێکە کە تەنیا بە تێپەڕاندنی ئاستەنگە جەستەییەکان ڕازی نییە، بەڵکوو هەوڵ دەدات ئەو دیوارانە بشکێنێت کە لە یەکتر جیامان دەکەنەوە و کۆمەڵگەیەک لەسەر بنەمای ڕێز و لێک‌تێگەیشتنی یەکتر دروست بکات.
ئەم شۆڕشە بیرخستنەوەیەکە کە هەموومان بەرپرسیارێتیی دروستکردنی جیهانێک لە ئەستۆ دەگرین کە هەموو تاکێک بتوانێت بە ئازادی و کەرامەتەوە بژی. وەبیرهێنانەوەیەکە کە هەر کردارێک، هەر قسەیەک، هەر هەڵبژاردنێک کە دەیکەین دەرئەنجامێکی هەیە و دەتوانێت جیاوازییەکی ڕاستەقینە لە شەڕی ئازادی و دادپەروەریدا دروست بکات.
شۆڕشی ژیان زۆر لەوە بەرفراوانترە کە تەنیا خەباتی سیاسی یان کۆمەڵایەتی بێت. خەباتێکی شۆڕشگێڕانەیە بۆ پاراستن و پاراستنی ژینگە، بۆ ئەوەی نەوەکانی داهاتوو بتوانن هەسارەیەکی پاکتر و بەردەوامتر بە میرات وەربگرن. ئەم شۆڕشە بە پێداگری لەسەر ئەوەی سروشت و سەرچاوەکانی بە ڕێز و خەمخۆرییەوە مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت، میراتێکی هەمیشەیی بۆ داهاتوو بەجێ دەهێڵێت.
شۆڕشی ژیان وێڕای خەبات بۆ ژینگە، کار بۆ پاراستن و بەرەو پێشبردنی دەوڵەمەندیی کولتووری و زمانەوانیی کوردیش دەکات. زمان تەنیا ئامرازێکی پەیوەندی نییە، مایەی شوناس و شانازییە بۆ گەلی کورد. شۆڕش بە هاندانی بەکارهێنان و بڵاوبوونەوەی زمانی کوردی، پەیوەندییەکانی نێوان نەوەکان پتەوتر دەکات و میراتی کولتووری بۆ داهاتوو دەپارێزێت.
ئەوەی لەوەش ئیلهام‌بەخشترە ئەوەیە کە شۆڕشی ژیان تەنیا خەباتێک نییە بۆ گەلێک یان ناوچەیەکی دیاریکراو، خەباتێکە بۆ هەموو مرۆڤەکان بەبێ گوێدانە پاشخان و بنەچەیان. ململانێیە بۆ پرەنسیپەکانی وەک یەکسانی و ئازادیی تاک و کەرامەتی مرۆڤایەتی. ئەم شۆڕشە بە بەرزکردنەوەی ئەم ئایدیاڵانە بۆ بەرچاوی جیهان، پەیامێکی بەهێز دەنێرێت: کە کۆیلایەتی و چەوساندنەوە بە هەموو شێوەکانیەوە چیتر تەحەمول ناکرێت. بەم شێوەیە شۆڕشی ژیان زۆر لە سنوورە جوگرافییەکانی خۆی درێژتر دەبێتەوە و دیدێکی جیهانی بۆ جیهانێکی دادپەروەرانەتر و بەزەییدارتر دەکاتەوە. خەباتێکە کە ئیلهام‌بەخشە و بیرخستنەوەیەکە، کە مرۆڤەکان کاتێک یەکگرتوو وەستاون، دەتوانن هەر بەربەستێک تێ‌پەڕێنن و داهاتوویەکی باشتر بۆ هەمووان دروست بکەن.
شۆڕشی ژیان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان زیاترە لە خەباتێک لە شەقام و گۆڕەپانەکاندا. هێزێکی گۆڕانخوازە خەریکی پێناسەکردنەوەی بناخەکانی کۆمەڵگەیە و سەردەمێکی نوێی یەکسانی و ئازادی و کەرامەتی مرۆڤایەتی بە ژیان دەهێنێتەوە. لە نێوەڕۆکیدا ڕاگەیاندنێکی بەهێزە بۆ ڕزگارکردن و بەهێزکردنی ژنان، بۆ لە ئامێزگرتنی ئازادیی تاک و ڕەتکردنەوەی هەموو جۆرەکانی ستەم و کۆیلایەتی.
ژنانی کورد دەمێکە لەژێر سیستەمی چەوسانەوەی پێکهاتەیی و سنووردارکردنی کۆمەڵایەتیدا ئازار دەچێژن. شۆڕشی ژیان ئەو زنجیرانە دەپسێنێت و ماف و کەرامەتی ژنان دەخاتە چەقی گۆڕانکارییەکەوە. شۆڕش لە ڕێگەی کردەوە و قسەکانیەوە دەبێتە ڕاگەیاندنێکی بەهێزی یەکسانی و هیچ شتێکی کەمتر لە یەکسانییەکی تەواو لەنێوان ڕەگەزەکاندا قبوڵ ناکات. تەحەدای ئەو نۆرمە پیاوسالارانە و بیروباوەڕە نەریتییەکان دەکات کە بۆ چەندین سەدە ژنانیان ڕاگرتوە.
هەروەها ئەم شۆڕشە هێمای بڕیاری کۆمەڵگەی کوردییە بۆ لە ئامێزگرتنی ئازادیی تاکەکەسی و فرەچەشنی. کۆمەڵگەی کوردی بە فڕێدانی کۆت و بەندەکانی ستەم و سانسۆر، دەرگاکانی سەردەمێکی نوێی چارەنووس و دەرفەت دەکاتەوە. ڕەتی دەکاتەوە بە ترس و ملکەچبوون حوکمڕانی بکرێت و لەبری ئەوە هەڵدەبژێرێت ئایندەیەک لە باوەش بگرێت کە هەر تاکێک مافی ئەوەی هەبێت چارەنووسی خۆی لە قاڵب بدات و ئازادانە خۆی دەرببڕێت.
لەم شۆڕشەدا گەلی کورد پلەیەکی سەرنجڕاکێش لە پێگەیشتن و یەکگرتوویی نەتەوەیی نیشان دەدات. بە وەستانەوە بە یەکگرتوویی دژی هێزەکانی ستەم و ڕاوەستان لە پشت دیدێکی هاوبەشی ئازادی و دادپەروەری، هێز و ئیرادەی خۆیان بۆ خەبات بۆ ئەوە ڕاستەڕێیە نیشان دەدەن.
هیوا و بوێری دوو نیشانەی شۆڕشی ژیانن. لە کۆبوونەوەی ئەو دوو هێزە بەهێزەدا ئایندەیەکی دوور لە ستەم و پڕ لە دەرفەت پێک دێت. لەم شۆڕشەدا هیوا و ئازایەتی بە یەک دەگەن و پێکەوە ئایندەیەکی دوور لە ستەم و پڕ لە دەرفەت دادەڕێژن. شۆڕشی ژیان بەردەوامە لە هەنگاونان بەرەو پێشەوە و لەگەڵ هەر هەنگاوێک ئازادی بەهێزتر دەبێت و دادپەروەری زیندووتر دەبێت. خەباتێکە کۆتایی نایەت تا هەموو مرۆڤێک نەتوانێت بە ئازادی و کەرامەت بژی، بێ گوێدانە ئەوەی لە کوێ‌وە هاتبێت یان چ مێژوویەک لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرێت.
