ئازاد مستۆفی
بەکارهێنانی بارمتە لەلایەن ڕێژیمی ئێرانەوە وەک ئامرازێکی دیپلۆماسی و سەرکوت، لاپەڕەیەکی ڕەشە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان. ئەم تاکتیکە کە زۆرجار بە "دیپلۆماسیی بارمتەگیری" ناودەبرێت، بریتییە لە ڕفاندن یان دەستبەسەرکردنیی ستراتیژیی هاووڵاتیانی بیانی بۆ فشارخستنەسەر وڵاتانی دیکە، بەتایبەتی کاتێک تێرۆریستانی ئێرانی لە دەرەوەی وڵات دەستگیر دەکرێن. سەرەتای دیپلۆماسیی بارمتەگیریی ئێران دەگەڕێتەوە بۆ شۆڕشی ئیسلامیی ساڵی ١٣٥٧ کە ڕووخانی شا و دامەزراندنی کۆماری ئیسلامی لەژێر ڕێبەرایەتیی ئایەتوڵڵا خومەینیدا بوو. یەکێک لە بەدناوترین جارەکانی بارمتەگرتن دوای ماوەیەکی کەم لە شۆڕش ڕوویدا، کاتێک میلیشیاکانی سەر بە خومەینی دەستیان بەسەر باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە تاراندا گرت و بۆ ماوەی ٤٤٤ ڕۆژ ٥٢ دیپلۆماتکار و هاووڵاتی ئەمەریکییان بە بارمتە گرت. ئەم ڕووداوە نەک هەر پێشینەیەکی بۆ کردەوەکانی داهاتوو دانا بەڵکو ئامادەیی ڕێژیمی پێشان دا بۆ بەکارهێنانی بارمتە وەک ئامرازێک لە دانوستانە نێودەوڵەتییەکاندا.
پەرەسەندنی دیپلۆماسیی بارمتەگیری
- شەڕی ئێران و عێراق و هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو
لە ماوەی شەڕی هەشت ساڵەی ئێران و عێراق ڕێژیمی ئێران و میلیشیاکانی بەشدارییان لە زۆر ڕووداوی بارمتەگرتندا کردوە. دیارترینیان زنجیرەیەک ڕفاندن بوو لە لوبنان لەلایەن حیزبوڵڵای لوبنانەوە کە گرووپێکی چەکدارین و پەیوەندییەکی پتەوی لەگەڵ ئێراندا هەیە. بارمتە ڕۆژئاواییەکان کە ڕۆژنامەنووس و ئەکادیمیسیەن بوون، دەڕفێندران و وەک موزایەدە بەکار دەهێنران بۆ فشارخستنە سەر حکومەتەکانی ڕۆژئاوایی. ئازادکردنی ئەم بارمتانە زۆرجار دانوستانی ئاڵۆز و ئاڵوگۆڕی زیندانییەکان یان گرێبەستی چەک و تەقەمەنیی لەخۆ گرتبوو، ئەمەش لێهاتوویی ڕێژیم لە دەستکاریکردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بە قازانجی خۆی دەسەلماند.
- ساڵانی نەوەدەکان و سەرهەڵدانی دیپلۆماسیەتی بارمتەی ئەورووپی
لە دەیەکانی ٧ۆی هەتاویدا سەرنجی ئێران لەسەر بارمتەگرتن گواسترایەوە بۆ ئەورووپا. ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی لە دەرەوە و بەتایبەتی لە ئورووپا بوونە ئامانجی سەرەکی. ناوەندە ئیتلاعاتییەکانی ڕێژیم بۆ بێدەنگکردنی ڕەخنەگران و نەیاران، تێرۆر و ڕفاندنیان دەست پێکرد. یەکێک لە دۆسیە دیارەکانی تێرۆرکردنی سەرکردەکانی کورد بوو کە دواتر لە دادگای مێکۆنووسی ئاڵماندا، ڕەهەندەکانی ئەم تاوانە بە بەڵگەوە سەلمێنرا. تیرۆرکردنی دکتۆر شەرەفکەندی و هاوڕێیانی لە میکۆنۆسی بەرلین لە ساڵی ١٣٧١ بووە هۆی دروستبوونی قەیرانی دیپلۆماسی لە نێوان ئێران و چەند وڵاتێکی ئەورووپی.
- دەیەی دووهەزار: ئاڵۆزتربوون و دەسپێڕاگەیشتن بە جیهان
دەیەی دووهەزار، دیپلۆماسیی بارمتەگیری ڕێبازێکی ئاڵۆزتری بەخۆیەوە دیت. ئێران ڕێگەی یاسایی و نایاسایی بۆ دەستبەسەرکردنی هاووڵاتیانی بیانی بەکارهێنا. دەستگیرکردن و ڕاگرتنی هاووڵاتیانی خاوەن دوو ڕەگەزنامەیی وەک ئێرانی-ئەمریکی، ئێرانی-ئورووپی بووە تاکتیکێکی باو بۆ ڕێژیمی ئێران. ئەم کەسانە زۆرجار تۆمەتبار دەکران بە سیخوڕیکردن یان هەڵسوکەوتی دژی ئاسایشی نەتەوەیی، تۆمەتەکان بێ‌بنەما و پاڵنەری سیاسی بوون. دۆسیەی ڕۆژنامەنووسی ئێرانی-ئەمریکی ڕۆکسانا سابیری لە ساڵی ١٣٨٨، نازەنین زاغەری خێرخوازی ئێرانی-بەریتانی لەساڵی ١٣٩٥ نموونەی ڕوونی ئەم تاکتیکەیە. گرنگە ئاماژە بەم خاڵە تەناهییەش بکریت کە یەکێک لە تاکتیکەکانی ڕێژیمی ئێران لە بارمتەگرتنی ئێرانییەکانی خاوەن دوو ڕەگەزنامە، بەکارهێنانی هاووڵاتییە ئێرانییەکانە کە پێش بەدەستهێنانی ڕەگەزنامەی بیانی لەلایەن دامەزراوە ئەمنییەتییەکانی ئێرانەوە ڕاهێنان و ڕێنمایی دەکرێن و لە ڕۆژی پێویستدا کەڵکیان لێ وەردەگیرێت.
ساتوسەودای ئەورووپییەکان و دەرەنجامەکانی
- ستراتیژیی ساتوسەودا
وڵاتانی ئەورووپی کە ڕووبەڕووی تەحەدای ئازادیی هاووڵاتیانی خۆیان دەبنەوە زۆرجار پەنایان بۆ ستراتیژییەکانی ساتوسەودا بردوە. ئەم ساتوسەودایانە بریتی بوون لە ئیمتیازاتی دیپلۆماسی، هاندانی ئابووری و هەندێک جاریش ئازادکردنی زیندانیانی ئێرانی، بەتایبەت ئەو زیندانیانەی بەتۆمەتی تیرۆریستی یاخود دەستێدابوون لە کوشتنی بەکۆمەڵی ئازادیخوازن تاوانبارن. خواستی پاراستنی پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ ئێران، بۆ وەرگرتنی ئیمتیازاتی ماددی و ئابووری بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی یەدەگی بەرچاوی نەوت و گازی ئەم وڵاتە، زۆرجار بووەتە هۆی سازشکردن لەسەر بنەماکانی مافی مرۆڤ.
- ئەڵمانیا و دۆسیەی میکۆنۆس: دوای تیرۆرکردنی سەرکردەی کورد شەهید د.شەرەفکەندی و هاوڕێیانی لە بەرلین، ئاڵمان سەرەتا هەڵوێستێکی بەهێزی گرتەبەر. دیپلۆماتکارانی ئێرانی دەرکرد و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی کەم کردەوە هەروەها هەندێک وڵاتی ئەورووپی باڵیۆزەکانیان لە ئێرانەوە بانگ کردەوە بەڵام دواجار بەرژەوەندی ئابووری و خواستی پاراستنی ئیمتیازاتی ماددی لەگەڵ ئێران بووە هۆی ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکانی وڵاتانی ئەورووپی لەگەڵ ئێرانی بەرگریکاری تیرۆریزمی دەوڵەتی.
- فەڕانسە و دۆسیەی کلۆتیلد ڕیس: لە ساڵی ١٣٩٨ کلۆتیلد ڕیس، ئەکادیمیستی فەڕەنسی لە ئێران بە تۆمەتی سیخوڕی دەستگیر کرا. ئازادکردنی لە ساڵی دواتر وەک بەشێک لە ڕێککەوتنێکی دیپلۆماسی فراوانتر سەیر دەکرا چونکە هاوکات زیندانییەکی ئێرانی لەلایەن فەڕەنساوە بۆ ئێران نێردرایەوە.
- ساتوسەوادی ڕۆژئاوا لەگەڵ ئێران کاریگەریی نەرێنی لەسەر مافەکانی مرۆڤ هەبووە. حکوومەتەکانی ئەورووپا بە گرنگیدانی بەرژەوەندییە دیپلۆماسی و ئابووریی لەسەرووی نیگەرانییەکانی مافی مرۆڤەوە، زۆرجار چاویان لە سەرکوتی نێوخۆیی ئێران و پێشێلکارییە نێودەوڵەتییەکان بەستووە. ئەم ساتوسەودایەی ڕۆژئاواییەکان وایکردووە کە ڕێژیمی ئێران بوێرتر بێت بۆ درێژەدان بە بارمتەگرتن و درێژەدان بە پلانەکانی بۆ تیرۆرکردنی نەیارانی سیاسی لە دەرەوەی وڵات و تێکدانی ئاسایش چونکە دەزانێت کە دەتوانێ لە بارمتە ڕۆژئاواییەکان بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسییەکانی کەڵکوەربگرێت.
میکانیکی دیپلۆماسیی بارمتەگیری
- هەڵبژاردنی ئامانج
ڕێژیمی ئێران بەوردی ئامانجەکانی خۆی بۆ بارمتەگرتن هەڵدەبژێرێت. بەتایبەتی ئەوانەی خاوەنی دوو ڕەگەزنامەن زیاتر لەمەترسیدان چونکە زۆرجار بە دڵسۆزی هەردوو وڵات دێنە ئەژمار و بەئاسانی دەتوانرێ تۆمەتبار بکرێن و ئیمتیاز لە وڵاتانی ڕۆژئاوایی وەربگێرێت. گەشتیاران، ڕۆژنامەنووسان و ئەکادیمیسیەنی بیانیش مەترسییان لەسەرە چونکە بەئاسانی دەتوانرێ بوونی ئەوان لەئێران پاساو بکرێ و دەستبەسەرکردنیان بە بابەتی ئاسایشی نەتەوەیی دادەنرێت.
- شێوازی یاسایی و نایاسایی
دیپلۆماسیی بارمتە لە ئێران دوو شێوازی یاسایی و دەرەوەی یاسایی لەخۆدەگرێت. شێوازە یاساییەکان بریتین لە دەستگیرکردن بەتۆمەتی ساختە، دادگاییکردن لە دادگاکانی شۆڕش و سزای قورس. لە پڕۆسەی ئەو دادگا و بڕیارانەدا، ئەو فەرمانانەی کە لەلایەن هێزە ئەمنییەکانی وەزارەتی ئیتلاعاتەوە یان هەواڵگریی سوپای پاسدارانەوە دەردەچن، ڕۆڵێکی هێندە گەورە دەبینن کە دواتر بە هێورکردنەوەی وڵاتانی ئەورووپا، ئەم بڕیارە قورسانە بەئاسانی پێشێل دەکرێن و وەک بارمتە مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت. شێوازە دەرەکییە یاساییەکان بریتین لە ڕفاندن لەلایەن گرووپە میلیشیاکانی ئێران لە ناوچە وەک حزبوڵڵای لوبنان، حەشدی شەعبی عێراق یان ئۆپەراسیۆنە نهێنییەکانی دەزگا هەواڵگرییەکانی ئێران لە هەرکوێیەکی ئەم جیهانە.
- دانوستاندن و هێرشبردن
کاتێک ئەو کەسانەی کە باسی لێوە دەکرێت بە بارمتە دەگیرێن، ڕێژیمی ئێران وەکو هێڵکاری لە دانوستانە نێودەوڵەتییەکان بەکاریان دەهێنێت. ئەم داواکاریانە دەتوانن لە ئازادکردنی تاوانبارانی ئێرانی، ئازادکردنی سەروەت و سامان یان ئیمتیازاتی دیپلۆماسی دەسپێبکەن. زۆرجار پڕۆسەی دانوستان دووفاقییە و زۆر کەناڵ و ناوەندکار تێیدا بەشدارن.
وەڵامدانەوەی نێودەوڵەتی
- هەڵوێستی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
ئەمریکا بەشێوەیەکی گشتیی هەڵوێستی توندی لەدژی دیپلۆماسیەتی بارمتەیی ئێرانی گرتووەتەبەر و جەخت لەسەر سزاکان و گۆشەگیریی دیپلۆماسی دەکاتەوە. بەڵام تەنانەت ئەمریکاش چووەته دانوستاندن و ساتوسەوداوه لەگەڵ ئێران، وەک ڕێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ١٣٩٤ که ئازادکردنی چەند دیلێکی ئەمەریکی له ئێران لەخۆ گرتبوو.
- ستراتیژییەکانی ئورووپا
وڵاتانی ئەورووپی تێکەڵەیەک لە دیپلۆماسی و ساتوسەودایان بەکارهێناوە. زۆرجار ئاسایشی دەستبەجێی هاووڵاتییانیان لە پێشینەی کارەکانیان داناوە لەبری ڕەچاوکردنی ستراتیژی درێژخایەن. تەنانەت لە دۆسیەکانی وەک بەلژیک کە ئەسەدوڵڵا ئەسەدی لە دادگادا سزای بەسەردا سەپێندرا، بە فەرمانی پاشای بەلژیک ڕادەستی ئێران کرا. ئەوروپییەکان بەبێ گرتنەبەری یەک هەڵوێست، ڕێبازێکی ناهاوسەنگ و ناتەبایییان هەبووە کە لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی دیکە جیاواز بووە.
- ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان
ڕێکخراوه نێودەوڵەتییەکانی وەک نەتەوەیەکگرتووەکان و گرووپەکانی مافی مرۆڤ، بەکارهێنانی بارمتەیان لەلایەن ڕژێمی ئێرانەوه ئیدانه کردووە بەڵام نفووزی ئەوان سنووردارە چونکە ئێران نۆرم و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان سەبارەت بە بەرژەوەندییە ئەمنی و سیاسی پشتگوێ دەخات و هەموو دەسەڵاتی ئابووری خۆی بۆ فراوانکردنی دەستێوەردانی سیاسی و بارمتەگرتن و تیرۆر بەکار دەهێنێت.
- تێچووی مرۆیی
تێچووی مرۆیی دیپلۆماسی بارمتەگیریی ئێران زۆر زۆرە. بارمتەکان بەرگەی ئەشکەنجەی جەستەیی و دەروونی و دەستبەسەرکردنی درێژخایەن و جیابوونەوە لە خێزانەکانیان دەگرن. زۆرجار دۆخی نالەباری ئەوان وەکو موزایەدەیەک لە یارییە ژیۆپۆلیتیکییەکاندا بەکاردەهێنرێت، ئەمەش دەبێتە هۆی ئازار و نادڵنیایی درێژخایەن. دۆسیەی نازەنین زاغەری کە ساڵانێک لە ئێران دەستبەسەر بوو لە کاتێکدا کچە بچووکەکەی بەبێ ئەو گەورە بووە، ئەمەش جەختی لەسەر کارەساتە کەسییەکانی پشت ئەم مانۆڕە سیاسییانە کردەوە.
ئاکامگیری:
دیپلۆماسیی بارمتە تاکتیکێکی نەگبەتانەیە کە ڕێژیمی ئێران بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسی و ستراتیژییەکانی، لە ئوسترالیاوە تا ئەورووپا و ئەمریکا بەکاریهێناوە و بەردەوامیشی هەیە. ستراتیژیی ساتوسەودای ئەو وڵاتانە زۆرجار مافی مرۆڤ لەسەر قوربانگەی دیپلۆماسی و بەرژەوەندییە ئابوورییەکان سەردەبڕن و ڕێژیم دەتوانێ درێژە بە کارە سەرکوتگەرییەکانی بدات. بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و ڕێگریکردن لە بەکارهێنانی بارمتەگرتن لەلایەن ئێرانەوە کە مافی مرۆڤ و سەروەریی یاسا وەپێش بەرژەوەندییە کورتخایەنەکان بکەوێ، پێویستیمان بە دژکردەوەیەکی یەکگرتووانەتر و بنەماییتری نێودەوڵەتی هەیە. تەنیا بەمشێوەیە دەتوانرێ سووڕی سەرکوتکردن و دەستکاریکردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بشکێنرێ و دادپەروەریی و ئازادیی بۆ دەستبەسەرکراوانی ناڕەوا دەستەبەر بکرێت. هەروەها بەبێ وەپێشخستنی مافی مرۆڤ لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان، ڕێژیمی ئێران بوێرتر دەبێت له بەردەوامبوون له جێبەجێکردنی پلانی تێرۆری سیاسی نەیارانی له ڕۆژئاوا و دەبێته نموونه بۆ وڵاتانیتر که پشتیوانی تیرۆریزمی دەوڵەتی لەجیهاندا دەکەن.
