شەهرام سوبحانی

لە جیهانی ئاڵۆزی سیاسەتی هاوچەرخدا، ئەم پرسیارە کە ڕۆڵ و گرنگیی حیزبە سیاسییەکان لە چیدایە، یەکێکە لەو باسە بنەڕەتییانەی کە بەردەوام مشتومڕی لەسەرە. لە کاتێکدا هەندێک کەس بە چاوێکی ڕەخنەگرانەوە سەیری حیزبەکان دەکەن و بە سەرچاوەی گەندەڵی، جەمسەرگیری و دابەشکاریی کۆمەڵایەتییان دەزانن، ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگر هەیە کە بوونی حیزبی سیاسیی کارا و ڕێکخراو، پایەیەکی سەرەکییە بۆ هەر سیستەمێکی دێموکراسیی سەقامگیر و پێشکەوتوو. حیزبەکان تەنیا کۆمەڵێک سیاسەتمەدار نین کە کێبڕکێ لەسەر دەسەڵات دەکەن، بەڵکوو دامەزراوەی فرەفەرمانن کە چەندین ئەرک لە کۆمەڵگەدا جێبەجێ دەکەن. یەکێک لە گرنگترین کارەکانی حیزبی سیاسی، کۆکردنەوە و داڕشتنی بەرژەوەندییە جیاوازەکانی نێو کۆمەڵگەیە. لە هەر وڵاتێکدا، ملیۆنان هاووڵاتی هەن کە بۆچوون، داواکاری و بەرژەوەندیی هەمەچەشنیان هەیە. ئەستەمە دەنگی هەموو تاکێک ڕاستەوخۆ بگاتە ناوەندەکانی بڕیاردان. لێرەدایە کە حیزبەکان وەک پردێک ڕۆڵ دەبینن؛ ئەوان ئەم دەنگ و بیروڕا پەرتەوازانە لە چوارچێوەی بەرنامە و دیدگایەکی سیاسیی گشتگیردا کۆ دەکەنەوە. بەم شێوەیە، پرۆسەی سیاسی سادەتر دەبێتەوە و هاووڵاتیان دەتوانن لەنێوان چەند ئاڵتێرناتیڤێکی ڕوون و دیاریکراودا هەڵبژاردن بکەن، لەبری ئەوەی لەنێو دەریایەک لە بۆچوونی تاکەکەسی و بێپەیوەنددا ون ببن. جگە لەوە، حیزبە سیاسییەکان ئامرازێکی سەرەکیی وشیارکردنەوەی سیاسی و بەکۆمەڵکردنی جەماوەرن. لە ڕێگەی کەمپەینی هەڵبژاردن، بڵاوکراوە، سیمینار و دیبەیتی سیاسییەوە، حیزبەکان زانیاری لەسەر کێشە و پرسە گشتییەکان بە هاووڵاتیان دەگەیەنن و هانیان دەدەن بۆ بەشداریی سیاسی. ئەم پرۆسەیە یارمەتیدەرە لە دروستکردنی هاووڵاتیی ئاگادار و بەرپرسیار کە توانای هەڵسەنگاندنی سیاسەتەکانی هەیە. بەبێ بوونی ئەم دامەزراوانە، گفتوگۆی سیاسی لە ئاستی نیشتمانیدا زۆر سنووردارتر و پچڕپچڕتر دەبوو و ڕێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا دادەبەزی. لە ڕووی کردارییەوە، حیزبەکان میکانیزمێکی بنەڕەتین بۆ پێکهێنانی حکوومەت و پاراستنی سەقامگیریی سیاسی. لە سیستمە پەرلەمانییەکاندا، ئەو حیزبە یان هاوپەیمانێتییەی زۆرینەی دەنگەکان بەدەست دەهێنێت، حکوومەت پێکدەهێنێت و بەرنامەکەی جێبەجێ دەکات. ئەمە ڕێگەیەکی ڕوون و ڕێکخراوە بۆ گواستنەوەی ئاشتیانەی دەسەڵات و دڵنیابوون لەوەی کە سیاسەتێکی یەکگرتوو و بەردەوام پەیڕەو دەکرێت. لە بەرانبەردا، سیستەمێک کە لە سەدان پەرلەمانتاری سەربەخۆ و بێ لایەن پێک هاتبێت، پێکهێنانی کابینەیەکی سەقامگیری تێدا نزیکە لە مەحاڵ و زۆرجار دەبێتە هۆی چەقبەستوویی و قەیرانی بەردەوامی سیاسی. هەروەها نابێت ڕۆڵی حیزبەکان وەک ئامرازی لێپرسینەوە و ئۆپۆزیسیۆن لەبیر بکرێت. بوونی ئۆپۆزیسیۆnێکی بەهێز و کارا، بنەمای هەر دێموکراسییەکی تەندروستە. ئەو حیزبانەی لە دەرەوەی دەسەڵاتن، ئەرکی چاودێریکردنی حکوومەت و ڕەخنەگرتن لە سیاسەتەکانی و خستنەڕووی بەدیلیان لە ئەستۆیە. ئەم میکانیزمە وا دەکات حیزبی دەسەڵاتدار هەمیشە هەست بە بەرپرسیارێتی بکات و ڕێگری دەکات لە تاکڕەوی و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات. بەبێ ئۆپۆزیسیۆنی حیزبی، حکوومەتەکان کەمتر ملکەچی لێپرسینەوە دەبن و مەودای گەندەڵی فراوانتر دەبێت. بێگومان، نابێت چاوپۆشی لە خاڵە نەرێنییەکانی حیزبەکان بکرێت. زۆرجار حیزبەکان دەبنە هۆی جەمسەرگیریی توند، بەرژەوەندیی حیزبیی تەسک دەخەنە پێش بەرژەوەندیی نیشتمانی، یان تووشی گەندەڵیی دارایی و ئیداری دەبن. بەڵام ئەم کێشانە پاساو نین بۆ نەهێشتنی حیزبەکان، بەڵکوو پاڵنەرن بۆ کارکردن لەپێناو چاکسازی لە نێوخۆیی حیزبەکاندا، وەک بەهێزکردنی دێموکراسیی نێوخۆیی، شەفافیەت لە بواری داراییدا، و پابەندبوون بە یاسا و دەستوور. لە کۆتاییدا، حیزبە سیاسییەکان وەک خوێنبەرەکانی جەستەی سیاسیی هەر وڵاتێکی دێموکراسین. لەوانەیە هەندێک جار تووشی نەخۆشی و گیران ببن، بەڵام بەبێ ئەوان، سووڕی ژیانی سیاسی و دێموکراسی دەوەستێت. ئەرکی کۆمەڵگەی مەدەنی و هاووڵاتیی وشیار ئەوە نییە کە داوای کۆمەڵگەیەکی بێ حیزب بکەن، بەڵکوو ئەوەیە کە فشار دروست بکەن بۆ ئەوەی حیزبەکان زیاتر نوێنەرایەتیی خواستی خەڵک بکەن و ببنە دامەزراوەی خزمەتکردنی گشتی، نەک ئامرازی دەستکەوتی تایبەتی. تەندروستیی دێموکراسی پەیوەستە بە تەندروستیی حیزبە سیاسییەکانییەوە.