هەموو مرۆڤەکان ئازادانە دێنە سەر دنیا و کەس کەس ناتوانێ ئازادییەکانی مرۆڤ بە بیانووی جۆراوجۆر پێشێل بکا، ئازادی پۆشینی جلوبەرگ، بەشێکە لە مافی مرۆڤ و نابێ کەس ناچار بە لەبەر کردنی ئەو جلوبەرگانە بکرێ کە حەزی لێی نیە و، هەموو کەس ئازادە ئەو جلوبەرگە بپۆشێ کە تایبەت بە نەتەوەکەی خۆیەتی.
چەمکی نەتەوە پێویستی بە ناسیۆنالیزمێکی راوەستاو و پشت قایم بە چەند توخمێکی تایبەتە، خودی ناسیوناڵیزمیش پێوەندییەکی چڕوپڕی دەگەڵ ئووستورە هەیە، بە واتایەک ناسیوناڵیزم بەبێ ئووستورەیەکی بەهێز و چارەنووسسازی مێژوویی، کە گەڕانەوە بۆ قۆناخ و سەردەمی ژیانی ئەو ئووستورەیە، هەمیشە نۆستالۆژی تاکەکانی نەتەوەیەکی دیاریکراوە، ناسیوناڵیزمێکی کز و لاوازە. هەر بۆیە دەگەڵ سەرهەڵدانی ئەو چەمکە نوێیانە لە ئورووپا و دواجار ئاشنابوونی رووناکبیران و دەسەڵاتدارانی حکوومەتە ناوەندییەکانی چوارچێوەی سیاسی ئێران، ئووستورە و کەڵەپیاوی مێژوویی و قۆناخی زێڕینێکی زۆر لە هزر و بیری ئەو کەسانەی خەیاڵی دروستکردنی دەوڵەت نەتەوەی ئێرانیان لە مێشکدا دابەستە دەکرد، وەک کارگ بە هەورە تریشقەیەک سەری هەڵدا. خوێندەوار و ئورووپادیتووەکان لە رێگەی رۆژنامە و گۆڤارەکانەوە مێشکی خەڵکیان پڕ کرد لە نۆستالۆژییەکی خەیاڵی و دەسەڵاتدارانی سیاسیش، بەتایبەت لە سەردەمی محەمەدرەزا شای پەهلەویدا کە دوای سەفەرێک بۆ لای ئاتاتورک پێی وابوو حەوت مێشی دە کونێکدا دیتۆتەوە بە کردەوە و بە پشتیوانکردن لە توێژی نووسەران و هەروەها بە پاڵپشتی خامەکانی ئەوان، ئیستارتی پرۆژەی خەیاڵی یەک دەوڵەت و یەک نەتەوەی ئێرانی لێ دا، بەڵام بۆ فارساندنی هەموو نەتەوەکانی نێو چوارچێوەی یەکەی سیاسی "ممالک محروصە شاهنشاهی" پێویست بوو ئووستورە و مێژوو و فەرهەنگی نەتەوەکانی دیکە بەگشتی لەبەر چاوان سووک بکاو، دەگەڵ ئەوەشدا پێویست بوو بەگشتی رەفتاری ئەو نەتەوانە دەگەڵ نەتەوەی فارس رێک بخا و فەرهەنگ و هەموو توخمە نەتەوەیی و ناسیوناڵیستییەکانی نەتەوەی فارس بەناوی نەتەوە ئێرانی بە توخمگەلێکی خاوەن رابردوو و پێشکەوتوو بە خەڵکی دیکە بفرۆشێتەوە. هەر بۆیە شای پەهڵەوی دوای گەڕانەوەی لە تورکیە، ژینۆسایدی فەرهەنگ و کلتوری نەتەوە غەیرەفارسەکانی ئێرانی لەژێر ناوی شۆڕشی سپیدا دەست پێکرد. ئەو شۆڕشە ژینۆسایدئاسا و خەونئاسا پڕ تێچوویە، سەری شا و تەختەکەی خوارد بەڵام نەک بە هیچ کوێ نەگەیشت، بەڵکوو تاڕادەیەکیش وشیاری نەتەوەکانی دیکە جووڵاند و، تا ئەو جێیەی دەگەڕێتەوە سەر کوردستان لەسەر گۆڕینی جلوبەرگی کوردی شۆڕشی بەرینیشی لێکەوتەوە. شۆڕشی گەلانی ئێران دژی سیستمی داخراوی سیاسی رێژیمی پاشایەتی، دوای تێکۆشانێکی زۆر ساڵی ٥٧ بە ئاکام گەیشت و پاشان لە چاوترووکاندنێکدا، کۆمەڵێک شەپۆلسوار و هەست هەڵخڕێنەر بە فێڵ و تەڵەکەی جۆراوجۆر خاوەن شۆڕشەکانیان دەست بەتاڵ هێشتەوەو، دەسکەوتی ئەو شۆڕشەیان بە تاڵان برد و سیستمی دەسەڵاتداری و بەڕێوەبەریی ئێرانیان بۆ سیستمی سەدەکانی ناڤین گێڕایەوە. بەڵام ئەو خەون و خەیاڵانەی محەمەدرەزای شای پەهڵەوی دە مێشکی کۆمەڵێک خەڵکی خزاند و ئەو پرۆژە نەکردەییەی لەپێناو هێژمۆنیخوازی دەسەڵاتی مەمالکی مەحرووسە خەونی پێوە بینی، داچۆڕایە سیستمی تەواو ناتەبای کۆماری ئیسلامی دەگەڵ ئایدیۆلۆژی سیستمی پاشایەتی و، لووتبەرزی و هێژمۆنیخوازی و سووکایەتی بە خەڵک و نەتەوەکانی دیکەی ئێران ئەوەندەی دیکە قوڵتر بوویەوە، بە چەشنێک نەتەوەی فارس لە سیستمی پەروەردە و هزری ئێراندا بوو بە نەتەوەیەکی بە رابردوو، خاوەن شارستانییەتی چەند هەزار ساڵە، زمانی پێشکەوتوو، نەریتی پێشکەوتوو و ....
لە نزیک بە چوار دەیەی تەمەنی کۆماری ئیسلامیدا، رێژیم لە زۆربەی هەرە زۆری بوارەکاندا درێژەدەری هێڵە گشتییە سیاسییەکانی رێژیمی پێشووترە، کە بەدڵنیاییەوە یەکێک لەو هێڵە سیاسییانە حاشا کردن لە نەتەوە غەیرە فارسەکان و یەکدەست کردنی نەتەوەکانی ئێرانە. لەم پێناوەدا کۆماری ئیسلامی زۆر زیاتر لە سیستمی پاشایەتی دڕندانە جووڵاوەتەوە و لە هیچ رەفتار و پیلانێک بۆ داماڵینی فەرهەنگی رەسەنی نەتەوەی کورد نەپرینگاوەتەوە. پەراوێزخستنی زمانی کوردی لە سیستمی پەروەردەدا سەرەڕای ئەوەی لە قانوونی بنەڕەتی وڵاتدا هاتوە، گۆڕینی ناوە کوردییەکانی ناوچە جۆراوجۆرەکانی کوردستان، چەواشە و گۆڕینی مێژوو و وانەکانی خوێندن لە قازانجی نەتەوەی خەیاڵی ئێراندا، سووکایەتی پێکردن و دواکەوتوو نیشاندانی فەرهەنگ و نەریت و زمانی نەتەوەی کورد، تێکدانی ئابووری کوردستان، بێبەش کردنی خەڵکی کوردستان لە زۆربەی ئیمکانات و ئامرازەکانی خۆشبژێوی، سڕینەوی فیزیکی تاکەکانی کورد، سڕینەوەی رووما هوییەتییەکانی کورد، تووش کردن کۆمەڵگەی کوردی بە پەتا و دیاردەی دزێو و ماڵوێرانکەری وەک ئیعتیاد و ... تەنیا چەند نموونەیەکن بۆ تێکدانی باری دەروونی کورد و دواجار تێکشکاندنی هوویەتی کوردایەتی. کۆماری ئیسلامی لەو پێوەندیی دەگەڵ لە بایەخ خستنی نۆرم و بەهاکانی کۆمەڵگەی کوردەواری زۆر ورد و بەپێی پرۆژە لە رۆژهەڵات جووڵاوەتەوەو، بۆ بەئاکام گەیاندنی مەبەستەکانی خۆی لە هەموو ئامرازەکانی بەردەستی کەڵکی وەرگرتوە و بەپێی زار و ئایین و ئایینزای جۆراوجۆری کۆمەڵگەی کوردیی، پیلان و شیوازی جۆراوجۆری رەچاو کردوە. روون و ئاشکرایە بەشێکی بەرچاو لە رۆژهەڵاتی کوردستان لەسەر ئایینزای شیعەن و ئەو رووبەرەی رۆژهەڵات کە شیعەنشینە، خاوەن دەوڵەمەندترین سەرچاوەی ژێرزەوییە، هەر بۆیە کۆماری ئیسلامی کە خۆی بە ناوەند و رێبەرایەتی بەرەی شیعی جیهانی دەزانێ هەوڵی داوە زیاترین کەڵک لەو هەستە ئایینییە وەربگرێ و لە خەسار گەیاندنی بە زمانی کوردی لە پارێزگەکانی کرماشان و ئیلام و لۆڕستان تاڕادەیەک سەرکەوتوو بێ، بەڵام لە دەیەی چوارەم و تەنانەت پێش ئەو دەیەیەی تەمەنی کۆماری ئیسلامیشدا، هەستی نەتەوایەتی و کوردایەتی لە ئەو بەشانەی رێژیم توورەکەی بۆ هەڵدوریبوو، وەک ژیلەمۆی ژێر خۆڵەمێش دەگەشێتەوە و هەموو ریسەکانی سیستم دەکاتەوە بە خوری، بە چەشنێک هەنووکە بەشی خوارووی رۆژهەڵاتی کوردستان لە بواری خەباتی مەدەنی و شوناسخوازییەوە دە لووتکە دایە. دەنگی فیشەکی ئازادیخوازنی کورد لە کرماشان دەزرینگێتەوە و تەرمی خوێناوی گیان بەخت کردووانی رۆژهەڵات لە داڵاهۆ دەنێژرێ. شیرەکوڕانی ئیلام و لەک و کەڵهۆڕ دەست بە تفەنگ دەنگی رزگاریخوازی و کوردایەتییان بە گوێی داگیرکەراندا خوێندوە. کۆڵەکەی ئەو شارستانییەت و فەرهەنگەی خەریک بوو بە سووک کردنی شارستانییەت و فەرهەنگی نەتەوەکانی ئێران و بەتایبەتیش نەتەوەی خاوەن رابردووی کورد، خۆی بینا بکا و سەر لە ئاسمان بسوێ، ئێستا لە ژێر پێی تێکۆشەرانی کورد و بەتایبەت کوردانی خوارووی رۆژهەڵاتی کوردستاندا دەزەلێتەوە. سووکایەتی کردن بە جلوبەرگی کوردی لەو پۆستێرانەی لە لۆڕستان هەڵواسران، دوایین هەناسەی خەونێکی نگریسی کۆنن، بۆ داماڵینی شووناس لە خەڵکی کورد، هەناسەیەکی پشووسوار کە ئازایەتی و دیمواکراسیخوازی و بەرەنگاریی گەلی کورد لە بەرانبەر کۆنەپەرستان و بەتایبەت داعش و داعش ئاسا کۆنەکان، نەخۆشی کوردفۆبیای دە هەناویان خستوە.
