هەر چوار ساڵ جارێک لە ئێرانی ژێر دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی‌دا هەڵبژاردن بەرێوە دەچێ جا ئەو هەڵبژاردنە بۆ سەرکۆماریی کۆماری ئیسلامی بێت یا نوێنەرانی مەجلیس و..هتد.
هەر کاتێک باسی هەڵبژاردن لە ئێران گەرم دەبێ ناوی ئۆرگانێکی کۆماری ئیسلامی لە هەموو دام‌ودەزگاکانی ئەو نیزامە زەقتر و بەرچاوتر دەبێ کە ئەویش شوورای نیگەهبانە، کە بە پێی قانوونی ئەساسی ئێران دەسەڵاتێکی رەهای هەیە لە دانان و لابردنی بەربژێرەکان بۆ هەر هەڵبژاردنێک کە لە ئێران بە ڕێوە بچی. لەو وتارەدا ئاوڕێک لە پرۆسەی هەڵبژاردن و شورای نیگەهبان و دەسەڵاتەکانی ئەو ئۆرگانە دەدەینەوە.
پرۆسەی هەڵبژاردن و هەڵبژاردن لە وڵاتانی دێموکراتێک‌‌دا هەل و فورسەتە ، هەم بۆ ئەو کەسانەی کە خۆیان بەربژێر کردوە و هەم بۆ خەڵک کە دەتوانن ئازادانە دەنگ بدەن و نوێنەری دڵخوازی خۆیان لە نێو بەربژێرەکان هەڵبژێرن. کە دەگوترێ بۆ خەڵک و بەربژێرەکان فورسەتە بەو مانایە کە هەر کاندیدایەک لە ماوەی یاسایی‌دا پرۆژە و بەرنامەکانی خۆی پێشکەش بە کۆمەڵگە دەکا و لە کاتی دەنگ دان‌دا خەڵک دەستی ئاواڵەیە کە بە کام کاندیدا و بەرنامە دەنگ دەدا. واتە لێرەدایە کە سەنگ و قورسایی بەربژێرەکان دەردەکەوێ و لە سیستمی ئاوادا ئەوە خەڵکە بڕیار لەسەر چارەنووسی سیاسی و ئابووری و فەرهەنگی وڵات دەدا نەک ئۆرگانێک یان دەزگایەک کە بەو شێوە کە لە کۆماری ئیسلامی‌دا هەیە، چونکە لە سیستمی دێموکراتیک‌دا نوێنەری هەڵبژێردراو چ سەر کۆمار بێت یا نوینەری مەجلیس یا هەر ئۆرگانێکی کە بە هەڵبژاردن بێت دوای هەڵبژاردن لە بەرامبەر خەڵکدا بەرپرسیارە وچونکە خەڵک دەسەڵاتی پێداوە و هەر خەڵکیشە بە پێی قانوون دەتوانێ دەسەڵاتی لێ وەربگرێتەوە. هەر بۆیە لەو جۆرە سیستمەدا ئاڵوگۆڕی دەسەڵات زۆر سەهل و ئاسانە، بەڵام لە سیستمی کۆماری ئیسلامی و هاوشیوەی ئەو ئاڵوگۆڕەی دەسەڵات نەک زەحمەت و دژوارە بەڵکوو جاری وایە دەبێتە مەحاڵ. لە سیستمی دیموکراتیک‌دا کەسێک کە دوای هەڵبژاردن لە لایەن خەڵکەوە بوو بە سەرکۆمار یان ئەندام پارلەمان... و لە هەڵبژاردنی دوایی‌دا یا مافی نەبوو خۆی بەربژێر بکا یا دەنگی متمانەی خەڵکی نەهیناوە فرێ نادرێ بەڵکوو هەوڵ دەدرێ لە شوێنێکی دیکە لە تەجروبە و وزە و توانای ئەو کەسە بە قازانجی وڵات کەڵکی لێ وەربگیرێ. بەڵام لە نیزامی کۆماری ئیسلامی و هاوشێوەکانی ئەو نیزامە هەر ئەوەندە بەسە کەسەکە پۆستەکە لە دەست بدا و بە چاو هەڵتەکاندنێکی رێبەر لە پەراوێز بخرێ. چونکە لە کاتی وەرگرتنی بەرپرسایەتیش‌دا هەر بە چاوهەڵتەکاندنی رێبەر ئەو پۆستە و بەرپرسایەتییەی وەرگرتووە وخەڵک لە دانانی و دیاری کردنی رۆڵ و نەخشیان نەبووە. لە نیزامی کۆماری ئیسلامی و ئەو مەرجانەی کە بۆ پاڵاوتنی سەرکۆمار و ئەندامانی مەجلیس و...هتد لە نەزەر گیراون لە هیچ جێگایەکی دنیادا نموونەیان نیە و لە ئەساس‌دا رەچاوکردنیان بە ئاشکرا پێشێل کردنی مافی مرۆڤ و مافی کەمینە نەتەوەیی و مەزهەبی و ئایینەکانە لە وڵاتی فرەنەتەوەیی ئێران. لەو نووسینەدا رەنگە مەجال نەبێ یەک بە یەک باسی ئەو مەرجانە بکەین کە لە قانوونی ئەساسی‌دا دەست نیشان کراون بۆ بەربژێربوون بۆیەکێک لە پۆستەکانی سەرەوەی دەسەڵاتدارێتی کۆماری ئیسلامی و لەو باسەدا تەنیا بەسەندە بە یەک مەرج دەکەین کە پایە و بناخەی هەموو نەشیاوبوونی بەربژێرەکانە لە روانگەی شوورای نیگەهبانەوە.
ئەگەر بە میژووی کۆماری ئیسلامی‌دا بچینەوە بە باشی و روونی بۆمان دەردەکەوێ کە شەڕ و ململانێیەک کە لە رۆژی دوای رووخانی رێژیمی پاشایەتی لە نێوان بیر و بۆچوونە جیاوازەکان کە خۆیان بە میراتگری ئینقلاب دەزانی دەستی پی کردو لە ئاکام‌دا دیتمان ئەو روانگەیە سەرکەوت کە پێداگربوو لەسەر پابەندی "تعهد" بەسەر روانگەی لێزانی و کارزانی "تخصص"دا. هەر بۆیە دەست‌کرا بە پاکسازی و هێزێکی زۆری لێزان و شارەزا لە بەڕێوەبردن و ئیدارە کردنی وڵات لە هەموو بەشەکانی دەوڵەت، لە ژێر ناوی ئەوەی کە "تعهد"یان بە نیزام نییە لە کار لادران و بە جێگای خەڵکی مەکتەبی و باوەردار بە نیزامی کۆماری ئیسلامی‌یان دانا کە هیچیان لە بەرێوەبەری و ئیدارەدان نەدەزانی و ئەو فەرهەنگە بوو بە سیاسەتی هەمیشەیی و پێ بەپێی تەمەنی کۆماری ئیسلامی هات و بەشێوەی قانوونی خۆی لە دەزگایەک‌دا بە ناوی شوورای نیگەهبان‌دا دیتەوە و بوو بە چاو و گوێی رێبەری کۆماری ئیسلامی تەنانەت هەر بەوەندە بەسەندە نەکرا بەڵکوو لە ساڵی ١٣٧٤ بەولاوە بە پەسەندی قانوونێک لە مەجلیس شوورای ئیسلامی چاوەدێری شوورای نیگەهبان بوو بە چاوەدێریی "استصوابی"بەو مانایە هەر روانگە و بۆچوونێک کە لە شوورای نیگەهبان لەسەر هەڵبژاردنەکان دەربچێ حوکمی قانوونی هەیە و هیچ ئۆرگانێک بۆی نییە کە بتوانێ ئەو قانوونە هەڵبوەشێنێتەوە.
یەکێک لە مەرجە سەرەکی‌یەکانی سیستمی دێموکراتیک ئەویە کە دابەشکردنی دەسەڵاتی تێدا بێت. واتە بۆ هەرکام لە بەشەکانی "قانوون دانان، بەرێوەبەری ، دادوەری" بە پێی قانوون ئەرک و سەڵاحیەتیان دیاری کرابێ و بە شێوەی سەربەخۆ لە یەکتر کار بکەن و لە هەمان حاڵ‌دا تەواوکەری یەکتر بن لە سیستمی ئیدارەدانی وڵات‌دا کە ئەو شێوە بەڕێوەبەری‌یە دەبێتە هۆی سەقامگیری سیاسی لە وڵات‌دا و دەسەڵاتی خەڵک بە باشی خۆی دەردەخا و پێش لە دروست بوونی تەک ڕەوی وسەرەڕۆیی کەسێک یا تاقمێک دەگرێ کە بیانهەوێ دەسەڵاتی وڵات قۆرغ بکەن .
لە نیزامی کۆماری ئیسلامی‌دا لەگەڵ ئەوەدا بە زاهیریش بێت دەسەڵاتەکان لە یەکتر جیاوازن هەر سێ دەزگای "قانوون دانان، بەڕێوەبەری ودادوەری" هەیە، بەڵام بوونی دەزگایەکی دیکە بە ناوی شوورای نیگەهبان بە دوو وەزیفەی جیاواز لە راستی‌دا هەم سەلاحییەتی هەر سێ دەزگاکەی دیکەی هێناوەتە ژێر پرسیار وهەم بوەتە نوێنگەی فەرا قانوونی، واتە لە سەرەوەی هەموو قانوونەکان قەراری گرتووە ، هەر وەک پێشتر گوترا لە بەرامبەر هیچ دەزگایەک بەرپرسیار نییە، تەنیا رێبەر نەبێ.
شوورای نیگەهبان هەم قانوون‌دانەرە و هەم قەزاوەت و چاوەدێری بەسەر بەرێوەچوونی ئەسڵەکانی قانوونی ئەساسی و هەڵبژاردنەکان‌دا دەکا. بە پێێ ئەسڵی ٩٤ی قانوونی ئەساسی شوورای نیگەهبان ئەو مافەی پێی دەدرا کە پەسەند کراوەکانی مەجلیس شورای ئیسلامی پەسەند بکا یا رەدەیان بکاتەوە. واتا هەر قانوونێک لە مەجلیس دەربچێ بە پێی ئەو ئەسڵە دەبێ لە پاڵاوتنی شوورای نیگەهبان دەربچێ ئەوکات دەبێتە قانوون و لەوەش بەولاوەتر، بە پێی ئەسڵی ٩٣ی قانوونی ئەساسی کاتێک مەجلیس شوورای ئیسلامی بە ئیستلاح هەڵبژاێردراوی خەڵک شەرعییەت پەیدا دەکا کە شوورای نیگەهبان بوونی هەبێ واتە دەنگی خەڵک و هەڵبژاردن ناتوانێ بەڵگە بیت بۆ قانوونیبوونی مەجلیس و ئەوە لە حاڵێک‌دایە کە هەموو بەربژێرەکان بە نوێنەرایەتی مەجلیس و سەرکۆماری پیش ئەوەی پرۆژە و بەرنامەی خۆیان بۆ خەڵک رابگەیەنن و تەبلیغ بۆخۆیان بکەن دەبێ لە پاڵوێنەی شوورای نیگەهبان دەرچووبن.
هەروەک باسمان کرد شوورای نیگەهبان بێجگە لەوە وەک ئۆرگانی قانوون‌دانەر کار دەکا ئەرکی قەزاوەت و چاوەدێری بەسەر قانوونی ئەساسیشی لە ئەستۆیەو، بە پێی ئەسڵی ٩٩ لە قانوونی ئەساسی، شوورای نیگەهبان چاوەدێری بەسەر هەموو هەڵبژاردەکان‌دا دەکا کە لە سیستمی کۆماری ئیسلامی‌دا بەرێوە دەچن. ئەوەی لێرەدا جێگای سەرنجە ئەوەیە کە ئەو ئۆرگانە خۆی هەڵبژێردراو نییە بەڵکوو هەر ١٢ ئەندامەکەی بە شێوەی راستەوخۆ لە لایەن رێبەرەوە دەست نیشان دەکرێن. بە پێی ئەسڵی ٩١ لە قانوونی ئەساسی لەو ١٢ کەسە ٦ کەسیان راستەوخۆ لە لایەن رێبەرەوە دست نیشان دەکرێن و ٦ کەسەکەی دیکەش لە لایەن سەرۆکی دەزگای داد کە خۆی دەست نیشاندەی رێبەرە، بە مەجلیسی شوورای ئیسلامی دەناسێندرێن بە مانایەکی دیکە ئەو ٦ کەسەش هەر بە تەئیدی رێبەر گەیشتوون.
لە کۆتایی دا دەتوانین بەو ئاکامە بگەین لە وەها نیزامێک‌دا پرۆسەی هەڵبژاردن بە داخەوە ناتوانێ ببێتە فورسەت بۆ خەڵک و بەربژێرەکان و هەر هەڵبژاردنێک هەرچەند خەلکیش تێیدا بەشدار بن بەلاڕێدا دەڕوا و دەنگی خەڵک دەفەوتێ.
سەرچاوە: ڕۆژنامەی کوردستان ژمارە ٧٠٣.
