وتووێژ: جەماڵ ڕەسووڵ دنخه
لە کاتێکدا کەڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لێوانلێوە لە ڕووداوەکانی کە پێشبینی ناکرێت، کێشەیەکی دیکە سەری هەڵداوە ئەوەیش کێشەی کەمئاوی و بێئاوییە، لەو ڕاستایەدا کوردستانی گەورە لە خاوەنی نزیک بە ٧٥% ئاوی شیرینی ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاسته، بۆیە چوار دەوڵەتی داگیرکەر سیاسەت و هەنگاوی جیاوازیان لە کوردستاندا گرتووەتەوە بەر.
لە بارەی ئەو کێشەیە ماڵپەڕی "کوردستان میدیا" وتووێژێکی لەگەڵ "ئاگری ئیسماعیل‌نژاد" چالاکی سیاسی پێکهێناوە کە سەرنجتان بۆ خوێندنەوەی ئەو وتووێژە ڕادەکێشین.
١- کێشەی بێ ئاوی و چارەسەرکردنی ئەو کێشەیه لە ناوچەیەکی کەم ئاودا چ داهاتوویەک بۆ خەڵک دێنێتە ڕوو؟
لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، ئاو رێژەیەکی کەمی هەیە ، ئەو کەم بوونە بابەتێکی تایبەت بە ئێستا نییە و ژینگەی ئەو ناوچەیە بەو شێوەییە، لە ئێستادا بە هۆی شەڕ، تێکچوونی دۆخی کەشوهەوا، زیادبوونی رێژەی جەماوەر، گەشەی ناسەقامگیر و بەڕێوەبەرایەتیی لاوازی ئاو ، قەیرانی ئاو و بەدوای ئەوەیشدا قەیرانی ژینگە پەرەی سەندوە و قوڵتر بووە لە جاران.
سەرەتا دەبێت بڵێم بۆچی ئاو گرینگە، لە وڵاتانی کە هاوردەکاری وزەن، وزە وەک بنەمایەک بۆ گەشە و وەک بنەمایەک بۆ ئابووری و وەک بنەمایەک بۆ ژیانی رۆژانەی کۆمەڵگاکەیان سەیری دەکرێت، لە ناوچەی ئێمەش کە ئاو بە رێژەی دڵخواز بۆ هەڵپەهەڵپی بەڕێوەبەران و سیاسەتمەداران نییە، کە وایە ئاو بنەمایی ژیانی کۆمەڵگای رۆژهەڵاتی نێوەڕاستەوە و ئەوەش بەو ماناییە کە ئاو و ژینگە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستد لە ئێستادا پرسێکی سیاسی_ تەناهییە و ناکرێ تەنیا وەک پرسێکی ژینگەی سەیری بکرێت، چون رێژەی ئاو بۆ ژیانی رۆژانە و بۆ گەشەی ئابووری کۆمەڵگایی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست رێژەیەکی کەمە و بە پێی پێویست نییە. کەوایە قەیرانی بێئاوی واتە هەژاری، نەخۆشی، شەر، نائەمنی و ئاوەرەیی بە کوردی و بە کورتی واتە قەیران لە هەموو جوگمەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی و تاکی دا .
٢- سیاسەتی چوار دەوڵەتی داگیرکەر بۆ کوردستان بە نیسبەت بێ ئاوی و چارەسەرکردنی ئاو چۆن دەبێت؟
پرسی کەمئاوی لە هەمووی رۆژهەڵات هەیە، کوردستان ئەگەر هەر چوار پارچە پێکەوە سەیری بکەین، تەنیا ناوچەیەکی نێو رۆژهەڵاتی نێوەڕاستە کە قەیرانی کەمئاوی نییە و نزیک بە ٧٥% ئاوی شیرینی ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەوێوە سەرچاوە دەگرێت، کە وایە لە بواری تێئۆریدا ئەگەر کوردستان تەنیا خۆی بێت وەک جوغرافیایەک، ئێمە لە کوردستان و لە ئێستادا قەیرانی بێ‌ئاویمان نییە، کەم ئاویمان هەیە بەڵام قەیرانمان نییە.
بەڵام پرسی ژینگە پرسیک نییە کە بتوانی سنووری نەتەوە و سیاسی بۆ دیاری بکەی و رێک کێشەکەش لێرەڕا دەست پێدەکات کە وڵاتانی رۆژهەلاتی نێوەڕاست بەپێی کردەوەی ڕابردوو و ئێستایان هیچ پرسێک وەک پرسی گشتیی ناوچەکە سەیر ناکەن و ئەوان هەر قەیرانێک لە ناوچەکەدا بە مەرجێک لە چوارچێوەی سنووری سیاسی خۆیان دانەبێت، وەک دەرفەتێک بۆ خۆیانی دەبینن، بۆ وێنە رێژیمی ئێران کە لە گەورەترین قەیرانی ئاو دایە لە لایەک خۆی بە قوربانی دادەنێت لەسەر پرسی ئاو لەگەڵ ئەفغانستان و لە هەمان کاتدا هەمان کردەوە کە ئەفغانستان دەیکات، رێژیمی ئێران لە سنووری نێوان کوردستانی رۆژهەڵات و باشوور دووپاتی دەکاتەوە؛ ئەوە یانی ئێرانییەکان باوەریان وایە کە قەیرانی ئاوی نێو ئێران قەیرانێکی نێوخۆییانە و هەر بە هێندێ هەنگاوی نێوخۆیش چارەسەر دەبێت. لە کاتێدا وانییە و قەیرانی ئاو و کاردانەوەکانی ئەو قەیرانە قەیرانێکی ناوچەییە و کاردانەوەکەشی هەموو ناوچەکە دەتەنێتەوە.
ڕاستە هەموو وڵاتێکی ناوچەکە تەنانەت تورکیاش پێویستی بە هەنگاوی نێوخۆی هەیە بۆ چارەسەری ئەو قەیرانە، بەڵام گرینگتر لە هەنگاوە نێوخۆییەکان هەنگاوی ناوچەییە و رێککەوتنی دوقۆڵی و چەند قۆڵی لە ناوچەکە دایە و دامەزراندنی پلاتفۆرۆمێکی گشتیی چەند لایەنە لە سەر ئەو بنەمایەی کە خەساری ئەو قەیرانە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست کەم بکرێتەوە.
وەک باسم کرد لە فەرهەنگی سیاسیی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا قەیران لە جوغرافیایەکی سیاسی بە مانای دەرفەت بۆ جوغرافیایەکی سیاستری ئەو ناوچەیەیە و هەموو هەڵسووکەوتە سیاسییەکانی ئەو ناوچەیەش لەسەر ئەو بنەما فکرییە رێک دەخرێت؛ وەک دەبینین سووریه باشترین نموونە کە هەموو وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست شەڕی نێوخۆی سووریه بە دەرفەتێک دەزانن بۆ بردنەپێشێ خولیا ناوچەییەکانی خۆیان، ئێران بە دوای هیلالی شێعەکەیەوەیەتی و تورکیه خەونی نێئۆ عوسمانی دەبینێ و ئیسرائیل بە هەلی دەزانی بۆ دیاریکردنی سنووری خۆی و سعوودیەش بەهەمان لۆژیکی ئەو سێ وڵاتی‌تر سەیری قەیرانی شەری نێوخۆی سوریا دەکات.
لێرەدا دەمەوێت بڵێم ئەگەر بۆ پرسێکی سیاسی یان ئابووری بکرێت، سنووری جوغرافیای سیاسی دیاری بکەی و ئەو پرسە لەسەر بنەمایی "قەیرانی تۆ_دەرفەتی منە" لێکدەیەوە سەیر نییە، بەڵام بۆ پرسێکی ژینگەی و بۆ قەیرانی وەک قەیرانی ئاو ناکرێ ئەو بنەماییە دابندرێ .
بۆ وێنە لەم رۆژانەدا جارێکیتر باسی گیرانەوەی بەنداوی "کۆڵەسەری سەردەشت" لە لایان رێژیمی کۆماری ئیسلامیەوە هاتەتۆتەوە گۆڕێ ، هەر جارێک ئەو بەنداوە دەگیرێتەوە، مەترسیی بێئاوی شاری قەڵادزێ دێتە گۆڕێ، باسی قەیرانی بێئاوی لە باشوور دەکرێت، بەڵام ئەو تەواوی بابەتەکە نییە ئاوی بەنداوی کۆڵەسەر لە کۆتاییدا دەرژێتە خەلیج و تاڵاوی هوورولعەزیمەوە ، هوورولعەزیم زۆر کەمئاوه و ئەوەش وای کردووە بەشێکی وشک بێت و کەمبوونی ئاوی ئەوێ بە مانای ئەوەیە یەکێک لە گرینگترین کانگاکانی خۆڵبارینی ناوچەی خوزستان تووشی کەمئاوی دێت و ئەگەری خۆڵبارین لەو ناوچەیە زیاد دەکات و ئەوەش یانی دواخر ئەوە خودی ئێرانە کە بە گیرانەوەی ئاوی کۆڵەسەر تووشی قەیران دێت، هەموو قەیرانەکانی پەیوەندیدار بە ژینگە و ئاو لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەو شێوەیە قەیرانێکی ئالۆز و چەند چوكلەن و بۆیەش چارەسەریان لە چوارچێوەی سنوورێکی سیاسیدا ئاستەم نا بەڵکوو ئیمکانی نییە.
٣ـ دوو ڕێژیمی داگیرکەری ئێران و تورکیە هۆشداریان داوە کە ئاوەکانی کوردستانی باشوور دەگرنەوە و ئێستاش کەرکووک بێ ئاو بووە؛ داهاتووی ئەو بڕیاره چی لێ دەکەوێتەوە؟
وەک باسم کرد ئاوی قەیرانێکی ناوچەییە و دیارە باشوور وەک باشووری کوردستان لە چوار پارچەکانی‌تر کەم‌ئاوترە، وەک بنەمایی فەرهەنگی سیاسییش رۆژهەڵاتی نێوەڕاست کە لەسەرێ، لەسەری دووام ئەوەیە کە "قەیرانی تۆ دەرفەتی منە". ئەوەش واتە تورکیه و ئێران ئەو بێ‌ئاوییەی باشوور وەک دەرفەت بۆ خۆیانی دادەنێن.
بەڵام من وەک کەسێک کە هەم لە باشوور ژیاوم و هەمیش هێندێ شارەزاییم لە دەسەڵاتدارێتی ئاو هەیە، من پێم وایە قەیرانی ئاو لە باشوور پێش هەر شتێک پێویستی بە هەنگاوی نێوخۆی هەیە، بەڵام فەرهەنگی سیاسیی باشوور لەسەر بنەمای هەرێمی سەوز و زەرد دامەزراوە و هەر باسێک یان قەیرانێک لە یەکێ لەو هەرێمانە سەرهەڵدات ئەوی‌تر وەک دەرفەتێک بۆخۆی دەبینێ بۆ ئەوەی زەمی لایەنی سیاسیی دەسەڵاتداری لەو هەرێمە پێ بکات ، پێش هەموو شتێک من پێم وایە باشوورییەکان واباشە ستراتژی نێوخۆیان بۆ دەسەڵاتداریی ئاو هەبێت، ئەوان ئەوەندە بێ‌ئاو نین کە تورکیه و ئێران بتوانن چەکی ئاویان لە دژی بەکار بێنن و ئەوەش بزانن ئێران بە هیچ شێوەیەک توانایی ئەوەی نییە ئاو وەک چەک لە دژی هیچ وڵاتێک بەکار بێنێ، چون ئێران خۆی لە گەورەترین قەیرانی بێئاوی دایە، بەڵام بەداخەوە دۆخی سیاسیی نێوخۆی باشوور ئەو دەرفەتە بۆ ئێران و تورکیه دەخوڵقێنێ. من نامهەوێ بچمە وردەکانی قەیرانی ئاوی باشوور، بەڵام بە تەواوی باوەرم ئەوەیە کە قەیرانی ئاو لەو ناوچەیە پێش ئەوەی پێویستی بە هەنگاونان بۆ لای تورکیه و ئێران بێت ، پێویستی بە دەستنیشان کردنی ستراتژی نێوخۆییە.
٤ـ هەڵوێستی بەرپرسانی هەرێمی کوردستان دەبێ لەبارەی بڕیار تورکیە و ئێران چێ بێت؟
لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا نزیک بە ٤٢٠ رێککەوتنی جیهانی و هەرێمی لەسەر پرسی ئاو هەیە، هەرێمی کوردستان دەتوانێ لەسەر بنەمایی ئەو ئەزموونانەی لە جیهاندا هەیە، لەگەڵ ئێران و تورکیه رێککەوتن ببەستێ ، بەڵام ڕوونە کە هەموو رێککەوتنێکی نێودەوڵەتی لەسەر بنەمای هێز دەبسترێ، تەنانەت ئەگەر رێککەوتنەکە لەسەر قەیرانی گرینگی وەک ئاو و ژینگەش بێت ، بەتایبەتی کاتێک کە بریارە رێککەوتنەکە لە نێوان ئێران و تورکیه لەگەڵ کوردستانی گەرمێن بێت.
٥ـ نەزەری خۆتان لەبارەی پرسی ئاو و سیاسەت لە ناوچەکەدا چیە؟
ئەگەر لایەنە سیاسییەکانی کوردستان بەوردی ستراتژیی نیشتمانی بۆ قەیرانی ئاو دیاری نەکەن بە هۆی ئەوەی ناوچەی ئێمە تەنیا ناوچەی خاوەن ئاوی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستە کە دەکرێت ئاوەکەی بۆ ناوچەکانی‌تر بە شێوەی دەستکرد ڕاگوازی ، بێگومان لە داهاتوودا کوردستان بە گشتی و کوردستانی رۆژهەڵات بەتایبەتی لە دەرئەنجامی قەیرانی ئاودا تووشی قەیرانی زۆر گەورەی کۆمەڵایەتی، ئابووری، سیاسی و فەرهەنگی دەبێت. بەڵام بەداخەوە نەلایەنە سیاسییەکان و نە شارەزایانی رۆژهەڵات هەستیان بە گرینگی قەیرانی ئاوی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست نەکردووە و بۆیەش وەک "قاشولکێن" یان پرسێکی "رۆشنبیری" دەیبینن!!!!
