ده‌قی وتاری به‌رێز مسته‌فا هیجری له كونفڕانسی مافی مرۆڤ و مافی بەشداری گەلانی ئێران لە دەسەڵات
خوشك و برایانی بەڕێز!
بەڕێزان خۆشحاڵم خۆم لە نێو ئێوەدا دەبینمەوە لە كۆبوونەوەیەكدا كە بۆ باس لەسەر پرسی چۆنیەتی پێشیلكرانی سیستماتیكی مافی مرۆڤ لە ئێران‌و بە تایبەت مافی نەتەوە ستەم لێكراوەكانی ئێران پێكهاتوە. بەم هۆیەوە زەحمەتی پێكهێنەرانی ئەم كۆبوونەوەیە جێگای سوپاسە. هیوادارم كە كۆنفرانسەكە لە بەڕێوەبردنی بەرنامەكانی كاریدا سەركەوتوو بێ. هەروەها دەمەوێ سوپاسی بەشدارانی ئەو كۆبوونەوەش بكەم كە عەلاقەیان نیشانداوە بۆ بەشداری لەو باسە فەرامۆشكراوەی مافی مرۆڤ.
بەڕێزان!
ئێران وڵاتێكی فرە نەتەوە، فرە ئایین‌و فرە زمانە، لەسەردەمی حكوومەتی پاشایەتی لە ئێراندا ئەم جیاوازیانە لە لایەن حكوومەتەوە پشتگوێ خران و بە شێوەیەكی بەرنامە دارێژراو تێكۆشان بۆ ئەوەی هەموو ئەو نەتەوانە كە زۆربەی حەشیمەتی ئێران پێكدێنن لە نەتەوەی فارس، زمانی فارسی و لە ئایینی شیعەدا بتوێنێتەوە. بە دوای هاتنە سەركاری حكوومەتی كۆماری ئیسلامی سیاسەتی تواندنەوە لایەنێكی شەرعیشی پێبەخشرا‌و ئەم جارە تێكۆشەرانی مافی یەكسانی نەتەوەكان، بە پێی قانوونە شەرعیەكان حوكمگەلێكی وەك دژی شۆڕشی ئیسلامی، شەڕكردن لەگەڵ خوا، جیایی خوازی و... یان بەسەردا سەپا و لە زیندانە درێژخایەنەكاندا تووشی توندوتیژترین ئەشكەنجە، بێ‌‌حورمەتی و ئێعدام بوونەوە، هەر ئێستاش ژمارەیەكی زۆر لەو تێكۆشەرانە، بەو تاوانگەلە لە زیندانەكانی رێژیمدان.
جیاوازی‌دانان لە كۆماری ئیسلامیدا یاسایی كراوە كە لێرەدا بە كورتی ئیشارە بە چەند نموونەیەك دەكەم:
1ـ بە پێی ئەسڵی سێزدەهەمی یاسای بنەڕەتیی ئێران تەنیا ، زرتشتی، جوولەكەو مەسیحی وەك كەمایەتیی دینی بە رەسمی ناسراون، پێرەوانی بافی ئایینەكان بە رەسمی ناناسرێن و لە بەڕێوەبردنی رێوڕەسمە ئایینی‌یەكانیاندا ئازاد نین.
2ـ بە پێی ئەسڵی پازدەهەم زمان‌و خەتی رەسمی‌و هاوبەشی خەڵكی فارسی‌یە. بە پێی ئەم خاڵە زمان و نووسینی ئەو نەتەوانەی فارس نین، رەسمیەتی نیە.
لە ساڵی 2012ی زایینیدا ئێران بە 360 نەفەر ئیعدامەوە یەكەمین بووە لە ژمارەی زۆری ئیعدامەكان. لە نێو ئیعدامكراوەكاندا لانیكەم 3 تاوانباریان تێدا بووە كە لە كاتی بەڕێوەبردنی تاوانەكانیان تەمەنیان كەمتر لە 18 ساڵ بووە، هەرچەند هۆی حوكمی ئەو ئیعدامانە سزای قاچاخچی مادەسڕكەرەكان و قەتل، جینایەت و جاسوسی و... راگەیەندراوە، بەڵام بەشێكی بەرچاو لەو كەسانە تێكۆشەرانی سیاسی نەتەوەكان بوون كە بەناوی ئەو تاوانە هەڵبەستراوانەوە ئیعدام كراون.
پەیڕەوانی ئایینی بەهایی و ئایینی یارسان ئیزنیان پێ نادرێ زمان و ئایینی خۆیان گەشە پێ بدەن و رێورەسمی ئایینی خۆیان پێك بێنن. لە شاری تاران زیاتر لە یەك میلیون موسلمانی سوننی نیشتەجێن، بەڵام ئیزنیان پێ نەدراوە تەنانەت بە پارەی خۆشیان مزگەوتێك دروست بكەن
ئەوە لە حاڵێكدایە كە لە هەموو شارەكانی كوردستان و باقی ئەو ناوچانەی كە پەیڕەوانی غەیری شیعەی تێدا نیشتەجێن، بودجەیەكی زۆر تەرخان كراوە بۆ دروست كردنی عیبادەتگای شیعەكان كە بە حوسینیە ناو دەربردرێن و كتێبخانە و شوێنی پەروەردەكردن و لە هەموو ئەو شوێنانەدا مەلایەكی شیعە نیشتەجێ كراوە كە بە ناوی نوێنەری وەلی فەقیهە و بەرزترین دەسەڵاتی لەو ناوچەیەدا پێ بەخشراوە.
ئەو پارێزگایانەی كە نەتەوەكانی غەیری فارسیان تێدا نێشتەجێ‌یە وەك چوار ئوستانی كوردنشین، ئوستانەكانی ئەهواز كە عەرەبەكانی تێدا نیشتەجێ‌یە، بەلووچستان‌و شوێنی نیشتەجێی توركمەنەكان كەمترین بودجەیان لە داهاتی وڵات بۆ تەرخان دەكرێ بۆیە دواكەوتووترین‌و بێ‌ئیمكاناتترین پارێزگاكانی ئێران لە باری پێشكەوتن و شارسازییەوە بە ئەژمار دێن، ئەوە لە حاڵێكدایە كە چاڵاوە نەوتەكانی ئێران كە سەرچاوەی سەرەكیی داهاتی ئێرانن لە شوێنی نیشتەجێ‌بوونی عەرەبەكان هەڵكەوتوون.
لە كوردستاندا تەنیا لە مانگی مارسی 2011 تا مەی 2012(15 مانگ) 95 كۆڵبەر كە خەڵكی هەژارن و بۆ بە دەستهێنانی پارونانێك بۆ منداڵەكانیان لە رووی ناچاری و بێ‌داهاتی روو دەكەنە سنوورەكان بە دەستڕێژی پاسەوانانی سنوور كوژراون و 97 كەسیش بریندار كراون بە بێ ئەوەی كەسێك لەو پاسەوانانە بپرسێتەوە.
دەفتەری بەرگری لە تاوان و ماددە سڕكەرەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندووە كە ئێران زۆرترین ژمارەی تووشبوو بە ماددە سڕكەرەكان لە چاو رێژەی حەشیمەتەكەی هەیە، جێگری رێكخراوی بەرگری لە ژیانی باش كە رێكخراوێكی حكوومەتی‌یە رایگەیاندووە كە پەرەگرتن و زیادبوونی ئالوودەبوون بە ماددە سڕكەرەكان لە ساڵدا نزیك بە 8% ـە.
بەڕێزان!
لە حاڵێكدا كە گەلانی ئێران بەم شێوە و بە ئاشكرا لە سەرەتاییترین مافەكانی خۆیان بێ‌بەش كراون و رۆژبەڕۆژ زەبر و زەنگی رێژیم روو لە زیادبوون و نەخۆشی‌یە كۆمەڵایەتی‌یەكان لە پەرەگرتن دان، ئەوەی بۆ كۆمەڵگای نێونەتەوەیی گرنگ و جێگای سرنجە، پرۆژە ناوكییەكەی ئێرانە. بەڵام لە بەرانبەر دەستدرێژی بۆ سەر مافی خەڵك تەنیا بەسەندەی كردووە بە مەحكووم كردنی ئێران لە راگەیەندراوەكانیدا كە لە باری ئیجرایی‌یەوە ئیعتباریان نیە و بۆیە كۆماری ئیسلامیش گوێی بۆ ئەو چەشنە راگەیەنانە شل نەكردووە.
ئەم وەزعە بۆ خەڵكی ئێران بەتایبەت ئازادیخوازانی ئەو وڵاتە جێگای ناهومێدی و نیگەرانی‌یە. بۆ خەڵكی ئێران پاراستنی مافەكانیان و ژیان لە ژێر دەسەڵاتی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكدا مەسەلەیەكی سەرەكی‌یە كە لە پێش هەموو شتێكدا بیری لێ دەكەنەوە و 34 ساڵە خەباتی لە پێناودا دەكەن، پێكهێنانی ئەو چەشنە حكوومەتە لە ئێراندا لە بەرژەوەندی رۆژئاوا و دراوسێكانیشیدایە چوونكە حكوومەت و بیری دێموكراسی بۆ هەڕەشەكردن لە دراوسێكانی و باقی وڵاتانی دنیا بیر لە وەچنگهێنانی چەكی ناوكی ناكاتەوە، وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا بەتایبەت رۆژئاوا پێویستە لەو راستایەدا یارمەتی خەڵكی ئێران بكا بۆ هێنانە سەر كاری حكوومەتێكی دێمۆكراتیك بە دەنگی ئازادی خۆیان. ئاكامی ئاڵوگۆڕێكی ئەوتۆ بە قازانجی هەموو لایەك بەتایبەت پاراستنی مافی مرۆڤ لە ئێران تەواو دەبێت.
لە روانگەی ئێمەوە رێڕەوی ئەم ئاڵوگۆڕانە پێكهێنانی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكە كە لەودا دەسەڵاتی ناوەند دابەش بكرێ بەسەر هەموو ئەو نەتەوانەی كە لە جوغرافیای دیاریكراوی خۆیاندا نیشتەجێن، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی سكۆلار كە هەر نەتەوەیەك حكوومەت و پارلمانێكی خۆجێی ببێ بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری ناوچەی خۆی و لە بەڕێوەبردنی گشتیی وڵاتیشدا بە گوێرەی یاسایەكی بنەڕەتیی دێمۆكراتیك بەشدار بن.
هەر لەو پێناوەدا ژمارەیەك لە رێكخراوەكانی نەتەوەكانی ئێرانی لە ساڵی 2005دا یەكگرتنێكیان پێك هێنا بە ناوی كۆنگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدراڵا. لە ئێستادا 16 رێكخراوی سیاسی و ئەنجوومەنی كولتووری لە نەتەوەكانی كورد، توركی ئازەربایجانی، عەرەب، بەلووچ و توركمەن لەو كۆنگرەیەدا بەشدارن و خەریكی كارو تێكۆشانن.
بۆ هەموو لایەكیش ئاشكرایە كە بە پێی ئەو تاقیكاریانەی كە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی رۆژئاوایی، هیندوستان و ... كراوە، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی لەم چەشنە باشترین هەڵبژاردەیە بۆ ئەو وڵاتانەی كە فرە نەتەوەن.
بە هیوای ئەو رۆژە كە مافەكانی مرۆڤ لە هەموو دنیا و وڵاتی ئێرانیش‌دا بپارێزرێن.
سپاستان دەكەم بۆ گوێگرتنتان
29ی جوزەردانی 1391ی هەتاوی
18ی حەزیرانی 2012ی زایینی
خوشك و برایانی بەڕێز!
بەڕێزان خۆشحاڵم خۆم لە نێو ئێوەدا دەبینمەوە لە كۆبوونەوەیەكدا كە بۆ باس لەسەر پرسی چۆنیەتی پێشیلكرانی سیستماتیكی مافی مرۆڤ لە ئێران‌و بە تایبەت مافی نەتەوە ستەم لێكراوەكانی ئێران پێكهاتوە. بەم هۆیەوە زەحمەتی پێكهێنەرانی ئەم كۆبوونەوەیە جێگای سوپاسە. هیوادارم كە كۆنفرانسەكە لە بەڕێوەبردنی بەرنامەكانی كاریدا سەركەوتوو بێ. هەروەها دەمەوێ سوپاسی بەشدارانی ئەو كۆبوونەوەش بكەم كە عەلاقەیان نیشانداوە بۆ بەشداری لەو باسە فەرامۆشكراوەی مافی مرۆڤ.
بەڕێزان!
ئێران وڵاتێكی فرە نەتەوە، فرە ئایین‌و فرە زمانە، لەسەردەمی حكوومەتی پاشایەتی لە ئێراندا ئەم جیاوازیانە لە لایەن حكوومەتەوە پشتگوێ خران و بە شێوەیەكی بەرنامە دارێژراو تێكۆشان بۆ ئەوەی هەموو ئەو نەتەوانە كە زۆربەی حەشیمەتی ئێران پێكدێنن لە نەتەوەی فارس، زمانی فارسی و لە ئایینی شیعەدا بتوێنێتەوە. بە دوای هاتنە سەركاری حكوومەتی كۆماری ئیسلامی سیاسەتی تواندنەوە لایەنێكی شەرعیشی پێبەخشرا‌و ئەم جارە تێكۆشەرانی مافی یەكسانی نەتەوەكان، بە پێی قانوونە شەرعیەكان حوكمگەلێكی وەك دژی شۆڕشی ئیسلامی، شەڕكردن لەگەڵ خوا، جیایی خوازی و... یان بەسەردا سەپا و لە زیندانە درێژخایەنەكاندا تووشی توندوتیژترین ئەشكەنجە، بێ‌‌حورمەتی و ئێعدام بوونەوە، هەر ئێستاش ژمارەیەكی زۆر لەو تێكۆشەرانە، بەو تاوانگەلە لە زیندانەكانی رێژیمدان.
جیاوازی‌دانان لە كۆماری ئیسلامیدا یاسایی كراوە كە لێرەدا بە كورتی ئیشارە بە چەند نموونەیەك دەكەم:
1ـ بە پێی ئەسڵی سێزدەهەمی یاسای بنەڕەتیی ئێران تەنیا ، زرتشتی، جوولەكەو مەسیحی وەك كەمایەتیی دینی بە رەسمی ناسراون، پێرەوانی بافی ئایینەكان بە رەسمی ناناسرێن و لە بەڕێوەبردنی رێوڕەسمە ئایینی‌یەكانیاندا ئازاد نین.
2ـ بە پێی ئەسڵی پازدەهەم زمان‌و خەتی رەسمی‌و هاوبەشی خەڵكی فارسی‌یە. بە پێی ئەم خاڵە زمان و نووسینی ئەو نەتەوانەی فارس نین، رەسمیەتی نیە.
لە ساڵی 2012ی زایینیدا ئێران بە 360 نەفەر ئیعدامەوە یەكەمین بووە لە ژمارەی زۆری ئیعدامەكان. لە نێو ئیعدامكراوەكاندا لانیكەم 3 تاوانباریان تێدا بووە كە لە كاتی بەڕێوەبردنی تاوانەكانیان تەمەنیان كەمتر لە 18 ساڵ بووە، هەرچەند هۆی حوكمی ئەو ئیعدامانە سزای قاچاخچی مادەسڕكەرەكان و قەتل، جینایەت و جاسوسی و... راگەیەندراوە، بەڵام بەشێكی بەرچاو لەو كەسانە تێكۆشەرانی سیاسی نەتەوەكان بوون كە بەناوی ئەو تاوانە هەڵبەستراوانەوە ئیعدام كراون.
پەیڕەوانی ئایینی بەهایی و ئایینی یارسان ئیزنیان پێ نادرێ زمان و ئایینی خۆیان گەشە پێ بدەن و رێورەسمی ئایینی خۆیان پێك بێنن. لە شاری تاران زیاتر لە یەك میلیون موسلمانی سوننی نیشتەجێن، بەڵام ئیزنیان پێ نەدراوە تەنانەت بە پارەی خۆشیان مزگەوتێك دروست بكەن
ئەوە لە حاڵێكدایە كە لە هەموو شارەكانی كوردستان و باقی ئەو ناوچانەی كە پەیڕەوانی غەیری شیعەی تێدا نیشتەجێن، بودجەیەكی زۆر تەرخان كراوە بۆ دروست كردنی عیبادەتگای شیعەكان كە بە حوسینیە ناو دەربردرێن و كتێبخانە و شوێنی پەروەردەكردن و لە هەموو ئەو شوێنانەدا مەلایەكی شیعە نیشتەجێ كراوە كە بە ناوی نوێنەری وەلی فەقیهە و بەرزترین دەسەڵاتی لەو ناوچەیەدا پێ بەخشراوە.
ئەو پارێزگایانەی كە نەتەوەكانی غەیری فارسیان تێدا نێشتەجێ‌یە وەك چوار ئوستانی كوردنشین، ئوستانەكانی ئەهواز كە عەرەبەكانی تێدا نیشتەجێ‌یە، بەلووچستان‌و شوێنی نیشتەجێی توركمەنەكان كەمترین بودجەیان لە داهاتی وڵات بۆ تەرخان دەكرێ بۆیە دواكەوتووترین‌و بێ‌ئیمكاناتترین پارێزگاكانی ئێران لە باری پێشكەوتن و شارسازییەوە بە ئەژمار دێن، ئەوە لە حاڵێكدایە كە چاڵاوە نەوتەكانی ئێران كە سەرچاوەی سەرەكیی داهاتی ئێرانن لە شوێنی نیشتەجێ‌بوونی عەرەبەكان هەڵكەوتوون.
لە كوردستاندا تەنیا لە مانگی مارسی 2011 تا مەی 2012(15 مانگ) 95 كۆڵبەر كە خەڵكی هەژارن و بۆ بە دەستهێنانی پارونانێك بۆ منداڵەكانیان لە رووی ناچاری و بێ‌داهاتی روو دەكەنە سنوورەكان بە دەستڕێژی پاسەوانانی سنوور كوژراون و 97 كەسیش بریندار كراون بە بێ ئەوەی كەسێك لەو پاسەوانانە بپرسێتەوە.
دەفتەری بەرگری لە تاوان و ماددە سڕكەرەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندووە كە ئێران زۆرترین ژمارەی تووشبوو بە ماددە سڕكەرەكان لە چاو رێژەی حەشیمەتەكەی هەیە، جێگری رێكخراوی بەرگری لە ژیانی باش كە رێكخراوێكی حكوومەتی‌یە رایگەیاندووە كە پەرەگرتن و زیادبوونی ئالوودەبوون بە ماددە سڕكەرەكان لە ساڵدا نزیك بە 8% ـە.
بەڕێزان!
لە حاڵێكدا كە گەلانی ئێران بەم شێوە و بە ئاشكرا لە سەرەتاییترین مافەكانی خۆیان بێ‌بەش كراون و رۆژبەڕۆژ زەبر و زەنگی رێژیم روو لە زیادبوون و نەخۆشی‌یە كۆمەڵایەتی‌یەكان لە پەرەگرتن دان، ئەوەی بۆ كۆمەڵگای نێونەتەوەیی گرنگ و جێگای سرنجە، پرۆژە ناوكییەكەی ئێرانە. بەڵام لە بەرانبەر دەستدرێژی بۆ سەر مافی خەڵك تەنیا بەسەندەی كردووە بە مەحكووم كردنی ئێران لە راگەیەندراوەكانیدا كە لە باری ئیجرایی‌یەوە ئیعتباریان نیە و بۆیە كۆماری ئیسلامیش گوێی بۆ ئەو چەشنە راگەیەنانە شل نەكردووە.
ئەم وەزعە بۆ خەڵكی ئێران بەتایبەت ئازادیخوازانی ئەو وڵاتە جێگای ناهومێدی و نیگەرانی‌یە. بۆ خەڵكی ئێران پاراستنی مافەكانیان و ژیان لە ژێر دەسەڵاتی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكدا مەسەلەیەكی سەرەكی‌یە كە لە پێش هەموو شتێكدا بیری لێ دەكەنەوە و 34 ساڵە خەباتی لە پێناودا دەكەن، پێكهێنانی ئەو چەشنە حكوومەتە لە ئێراندا لە بەرژەوەندی رۆژئاوا و دراوسێكانیشیدایە چوونكە حكوومەت و بیری دێموكراسی بۆ هەڕەشەكردن لە دراوسێكانی و باقی وڵاتانی دنیا بیر لە وەچنگهێنانی چەكی ناوكی ناكاتەوە، وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا بەتایبەت رۆژئاوا پێویستە لەو راستایەدا یارمەتی خەڵكی ئێران بكا بۆ هێنانە سەر كاری حكوومەتێكی دێمۆكراتیك بە دەنگی ئازادی خۆیان. ئاكامی ئاڵوگۆڕێكی ئەوتۆ بە قازانجی هەموو لایەك بەتایبەت پاراستنی مافی مرۆڤ لە ئێران تەواو دەبێت.
لە روانگەی ئێمەوە رێڕەوی ئەم ئاڵوگۆڕانە پێكهێنانی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكە كە لەودا دەسەڵاتی ناوەند دابەش بكرێ بەسەر هەموو ئەو نەتەوانەی كە لە جوغرافیای دیاریكراوی خۆیاندا نیشتەجێن، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی سكۆلار كە هەر نەتەوەیەك حكوومەت و پارلمانێكی خۆجێی ببێ بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری ناوچەی خۆی و لە بەڕێوەبردنی گشتیی وڵاتیشدا بە گوێرەی یاسایەكی بنەڕەتیی دێمۆكراتیك بەشدار بن.
هەر لەو پێناوەدا ژمارەیەك لە رێكخراوەكانی نەتەوەكانی ئێرانی لە ساڵی 2005دا یەكگرتنێكیان پێك هێنا بە ناوی كۆنگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدراڵا. لە ئێستادا 16 رێكخراوی سیاسی و ئەنجوومەنی كولتووری لە نەتەوەكانی كورد، توركی ئازەربایجانی، عەرەب، بەلووچ و توركمەن لەو كۆنگرەیەدا بەشدارن و خەریكی كارو تێكۆشانن.
بۆ هەموو لایەكیش ئاشكرایە كە بە پێی ئەو تاقیكاریانەی كە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی رۆژئاوایی، هیندوستان و ... كراوە، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی لەم چەشنە باشترین هەڵبژاردەیە بۆ ئەو وڵاتانەی كە فرە نەتەوەن.
بە هیوای ئەو رۆژە كە مافەكانی مرۆڤ لە هەموو دنیا و وڵاتی ئێرانیش‌دا بپارێزرێن.
سپاستان دەكەم بۆ گوێگرتنتان
29ی جوزەردانی 1391ی هەتاوی
18ی حەزیرانی 2012ی زایینی
