دیار
فرەوە بوێن شارنشینی و وەرەو نوا چینێ جەهانی بوێن کارییگ کردێە ک وەڕیەووەرەیل وڵاتەیل وە چەوییگ ترەک بنووڕنە شارەگانیان و ڕەوڵ شارەگان لە ئابووری. فەرهەنگی، سیاسی و کۆمەلایەتی و بابەتەیل ترەک فرەترەو بوود لە جاران.
لەی ڕاسایشە وەڕیەووەرەیل لە بوارەیل تەراحی شاری، وەرێەووەری شاری، ژئوپولوتیک و عومران و ئاوەدانی بەرنامەیل کوڵ و دریژخایەن دابڕشنن و بانانییگ لە پێشکەفتن و تەنانەت وەرەو شارەیل هوشمەند بچن.
ئەڵبەت ئی بابەتە وە شێوەی ڕاسکانی لە وڵاتەیل پێشکەفتێ و لە حاڵ پێشکەفتن وەریەو چوود و نوڕین ئەو وڵاتەیل ک دموکراسی و ئازادی جیگیر بییە وە نسبەت شارومەند و ماف ژیان فرە جیاوازە و وەریەووەرەیل ئەو وڵاتەیل گشت هەوڵییگ دەن تا ژیانییگ خوەش و پڕ لە ئمکانات ئەڕای خەڵقیان دروس بکەن.
لەی ناوە لە کوردستان ژێر دەسەڵات داگیرکەر شار و شارومەند و ماف ژیان وە هوێچ شێوازییگ مانای نەمەنییە و داگیرکەر وە عەقڵیەتییگ فاشیستی و نوڕینیگ کولونیالیستی هەوڵ دەی ک گشت نیشانەگان پێشکەفتن و بنەوایەیل شارنشینی بڕمنێد و کوردستان لە دونیا جی بمینێد.
ئەڕای نموونە لە گەورا شارییگ جوورێ کرماشان ک سابقەی شار نشینی و نیشتەجی بوون لەو جوغرافیا سەدان ساڵە و بگر هزاران ساڵەیشە، لە بوار ئلمانەیل شاری و ئمکانات و خوەشگوزەرانی ڕووژ وە ڕووژ وەرەو ڕمیان نزیکترەو بوود.
لە دەسەڵاتداری ڕێژیم پەهڵەوەی بڕییگ پرۆژەی ئابووری و ڕفاهی لە شارەگان کوردستان وە تایبەت کرماشان وەڕیەو چی ک ئامانجیان خزمەت کردن نەیو، بەڵکە ئەڕای سەپانن دەسەڵات خوەیان و داگیرکاری کوردستان بی ک فرەتریان پرۆژەیل ڕێ سازی بی تا بتوێنن سپا و ئەرتشیان ئەڕای سەرکوت و داگیرکاری بڕەسننە کوردستان و لە لای تریش دروسکردن ساڵونەیل وەرزشی و مەدرسەگان، لەو سەردەمە تەنیا ئەڕای قشرییگ تایبەت بی تا بتوێنن وە دەسەڵات نزیکیان بکەن.
لە یادمان نەچوود ک کەسانییگ دڵسوزیش بین ک ئەڕای ئاوەدانی کرماشان هەوڵ دان و لەو سەردەمە ناچار بین لە دەسەڵات ئمتیاز بگرن، ک ئەوانیش وە پەی سیاسەتەگانێ ڕێژیم پەهلەوی نەتوێنشتن سەربکەفن.
لە دەسەڵاتداری ڕێژیم جومهوری ئسلامیش، پرۆژەیل فرەییگ لە شارەگانێ ئێران وەڕیەو چین و چن، وەلی وەختی تیەیمن خەسار ناسی کەیمن دوێنیمن لە لاییگ جەبر جەهانی و لە لای تریش عەقڵیەت و سیاسەت کولونیالیستی ئی دەسەڵاتە وە خاسی ئەڕامان دەرخەی ک ئامانجیان دویا کوفتنە نەک پێشکەفتنێ کوردستان.
لە لای تریش کرماشان شارییگە ک ناو دەر کردیە ئەڕای دریژە کیشانێ پرۆژەگان و جوورێ نموونە توێنیمن ناو لە قەتار، ئستادیوم وەرزشی، تلە کابین و پرۆژەی منورەیل بوەیمن ک دەیان ساڵە هەر دریژە کیشانە و میلیاردها پول لە بانیان گەندەڵی کریاس.
ئێرنگە باسێ تلە کابین و منوڕەیل کرماشان بیەسە باس سەرەکی و دەنگ کۆمەلگا و چالاکەیل سیاسی، ژینگەی و کۆمەڵایەتی دەرهاوردێە و هەوڵ دەن وە هەر شێوازییگ بییە نوای ئی پرۆژەیلە بگرن.
ئی دو پرۆژە وە بی خوەنین موهەندسی و ژینگەیی داڕشیانە و ئەگەر وە کوتایی بڕەسن ئەڕای نموونە تلە کابین تاقوەسان ژینگەی ئەو کوەیلە لەبەین بەید و خەسارییگ ڕەسنێد ک دی جوبران نیەود، لە لای تریش منورەیل ک جوغرافیای شاری کرماشان درێ لەبەین بەی، خەسار ڕەسنێدە، ژینگە، ئاسارەیل دیروکی، جوانی شار و بوودە مدووی داتەپیان زەیو.
یانە تەنیا چەند نموونە لەو پرۆژەیلەنە ک داگیرکەرەیل ئەڕای دارمانن کوردستان داڕشاننە و ئی ڕاسییە ئەڕامان دەرخەن ک پرۆژەیل کولونیالیستی لە ڕاسای خزمەت کردن نین و لە بەرنامەیان هەول دەن ئەڕای دویا کەفتن کورد و دریژە کیشانێ دەسەڵاتداری نارەوای خوەیان.
